Οι μυϊκές κράμπες είναι ένα συχνό φαινόμενο στους κύκλους των ασκούμενων. Συχνά η έντασή τους είναι τέτοια ώστε παροδικά να ακινητοποιήσει το σημείο που υπέστη την κράμπα. Επειδή αυτό για κάθε ασκούμενο και πολύ περισσότερο για κάποιο πρωταθλητή είναι μία δυσάρεστη κατάσταση, η πρόληψη της μυϊκής κράμπας είναι μεγάλης σημασίας. Οι μυϊκές κράμπες είναι συνήθως αποτέλεσμα της άσκησης. Ως μυϊκή κράμπα μπορούμε να ορίσουμε μία επίπονη σπασμωδική αντίδραση του σκελετικού μυ που πραγματοποιείται κατά τη διάρκεια της άσκησης ή αμέσως μετά τη διακοπή της. Η αιτιολογία εμφάνισης των μυϊκών κραμπών δεν είναι απόλυτα ξεκάθαρη.

Πιθανά αίτια των μυϊκών κραμπών όπως αυτά παρουσιάζονται στη βιβλιογραφία είναι η αφυδάτωση, οι διαταραχές στις συγκεντρώσεις των ηλεκτρολυτών και οι περιβαλλοντικές συνθήκες.

Η αφυδάτωση μπορεί να προκληθεί εύκολα σε αγωνίσματα αντοχής λόγω της αυξημένης εφίδρωσης και της μειωμένης κατανάλωσης υγρών. Αυτό συνεπάγεται βραχυπρόθεσμες αλλαγές στο βάρος λόγω έλλειψης υγρών και αλλαγές στον όγκο του αίματος.

Οι διαταραχές στη συγκέντρωση των ηλεκτρολυτών μπορεί να εμφανιστούν μετά από έντονη εφίδρωση ή πολύ σπάνια από υπερκατανάλωση νερού. Τότε εμφανίζονται αλλαγές στις συγκεντρώσεις του νατρίου, του καλίου, του μαγνησίου και του ασβεστίου. Κάποιες από αυτές τις αλλαγές φαίνεται να εμπλέκονται στην αιτιολογία των μυϊκών κραμπών.

Η άσκηση σε θερμό περιβάλλον μπορεί να προκαλέσει τόσο αφυδάτωση, όσο και εφίδρωση, δημιουργώντας κατάλληλο περιβάλλον για την εμφάνιση των κραμπών. Γι αυτό αθλητές μαραθώνιων και γενικά αγώνων μεγάλης διάρκειας που συχνά πραγματοποιούνται σε θερμό περιβάλλον ανήκουν στην ομάδα υψηλού κινδύνου για την εμφάνιση μυϊκών κραμπών.

Οι κράμπες εμφανίζονται με μεγάλη συχνότητα σε ποδοσφαιριστές αμερικάνικου ποδοσφαίρου, τενίστες, ποδηλάτες και δρομείς αντοχής και τριαθλητές. Στα αγωνίσματα αντοχής εμφανίζονται κυρίως προς το τέλος του αγώνα. Μελέτη σε αθλητές τριάθλου Ironman (4 χλμ κολύμπι, 180 χλμ. ποδηλασία, 42 χλμ. τρέξιμο) έδειξε ότι δεν υπήρχαν σημαντικές διαφορές στη μάζα σώματος (ένδειξη αφυδάτωσης) και στις τιμές των ηλεκτρολυτών σε άτομα που εμφάνισαν και σε άτομα που δεν εμφάνισαν κράμπες.

Η εμφάνιση των μυϊκών κραμπών, παρά τις αιτιολογίες που προαναφέρθηκαν φαίνεται να είναι μία εξατομικευμένη διαδικασία. Μελέτες έχουν δείξει ότι άτομα που εμφάνισαν κράμπες μετά από έντονη άσκηση είχαν υψηλότερο ρυθμό εφίδρωσης και μεγαλύτερη συγκέντρωση ηλεκτρολυτών στον ιδρώτα τους από τα άτομα που δεν εμφάνισαν κράμπες.

Τα αθλητικά ποτά μπορούν να προσφέρουν με την κατανάλωσή τους υγρά και μικρά ποσά ηλεκτρολυτών στον οργανισμό. Συνεπώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να περιοριστεί η αφυδάτωση και η διαταραχή της συγκέντρωσης των ηλεκτρολυτών. Άλλωστε η κατανάλωση αθλητικών ποτών είναι συχνά πιο ευχάριστη από την κατανάλωση νερού και έτσι μέσω των αθλητικών ποτών καταναλώνεται συχνά μεγαλύτερη ποσότητα υγρών από την κατανάλωση σκέτου νερού. Βέβαια τα αθλητικά ποτά περιέχουν και ποσότητες σακχάρων οι οποίες χρησιμοποιούνται για ενέργεια. Έτσι στην περίπτωση ενός ελαφρά ασκούμενου ή ενός ατόμου που πραγματοποιεί άσκηση με σκοπό την απώλεια βάρους τα αθλητικά ποτά δεν αποτελούν καλή λύση για την αύξηση της υδάτωσης αφού φορτώνουν τον ασκούμενο με επιπλέον θερμίδες γεγονός που μπορεί να οδηγήσει ακόμα και σε αύξηση του βάρους τους.

Πολύ συχνά γίνεται συσχέτιση της εμφάνισης μυϊκών κραμπών με την έλλειψη μαγνησίου. Σε κάποιες μελέτες για την χορήγηση του μαγνησίου στην πρόληψη μυϊκών κραμπών φαίνεται να δίνονται ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Οι ίδιοι όμως μελετητές συνιστούν περαιτέρω έρευνα για την εξακρίβωση της αποτελεσματικότητας της χορήγησης μαγνησίου. Οι περισσότερες όμως έρευνες δείχνουν πως η συμπληρωματική χορήγηση μαγνησίου δεν επέφερε καμία αλλαγή.

Για την πρόληψη και αντιμετώπιση των μυϊκών κραμπών στη βιβλιογραφία συστήνονται ασκήσεις διάτασης των μυών. Επιπλέον διατροφικά συστήνεται επαρκής υδάτωση. Σε κάποιες περιπτώσεις που κρίνεται απαραίτητο δίνονται ταμπλέτες νατρίου.

Πρέπει να τονιστεί ότι διαταραχές στις συγκεντρώσεις των ηλεκτρολυτών εμφανίζονται σε αθλητές που πραγματοποιούν άσκηση για χρονικό διάστημα πολύ μεγαλύτερο της μιας ώρας εξαντλητικής άσκησης. Βέβαια συχνά προβλήματα αντιμετωπίζουν και άτομα τα οποία έχουν απομακρύνει τελείως το αλάτι από τη διατροφή τους. Το γεγονός ότι η υπερκατανάλωση αλατιού έχει συσχετιστεί με αυξημένη αρτηριακή πίεση, καρδιαγγειακά και άλλα προβλήματα υγείας δε σημαίνει πως ο υγιής πληθυσμός πρέπει να το βγάλει από το καθημερινό του διαιτολόγιο. Οι συστάσεις πρόσληψης νατρίου για τον υγιή πληθυσμό είναι 2 χιλιογραμμάρια και αντιστοιχούν σε 6 χιλιογραμμάρια αλατιού (περίπου 1 κουταλιά του γλυκού) ημερησίως. Βέβαια δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πως το νάτριο δεν εμφανίζεται μόνο με τη μορφή αλατιού αλλά υπάρχουν και πολλές πηγές αυτού στην καθημερινή μας διατροφή (κονσέρβες, αλλαντικά, τυριά, πρόσθετα τροφίμων κ.α.). Μία ισορροπημένη διατροφή με επαρκείς ποσότητες αλατιού είναι αρκετή για να μας προφυλάξει από πιθανή ανισορροπία ηλεκτρολυτών.

Ο σύγχρονος τρόπος ζωής, με τις γρήγορες ταχύτητες και τις αυξημένες υποχρεώσεις και ο περιορισμένος χρόνος, δεν μας επιτρέπει να διατρεφόμαστε με την ποιότητα και τη συχνότητα που θα έπρεπε, ενώ η καθημερινή κούραση μας στερεί την ενέργεια, που χρειαζόμαστε για να ασκηθούμε. Η καθιστική ζωή σε συνδυασμό με το άγχος και την κακή διατροφή μπορεί να οδηγήσουν, όχι μόνο σε υπερβάλλον βάρος, αλλά και σε γαστρεντερικά προβλήματα, με πιο συχνό εκείνο της δυσκοιλιότητας.

Η δυσκοιλιότητα ταλαιπωρεί το 15% κατά μέσο όρο, του πληθυσμού στο δυτικό κόσμο. Εμφανίζεται πιο συχνά στις γυναίκες και στους ηλικιωμένους.

Στην Ελλάδα, 16% του πληθυσμού αναφέρει δυσκοιλιότητα μέσα στον τελευταίο χρόνο, ποσοστό που αυξάνεται στο 20% σε αναφορά του συμπτώματος, τουλάχιστον, μια φορά στο παρελθόν, σύμφωνα με μελέτη του Ελληνικού Ιδρύματος Γαστρεντερολογίας και Διατροφής (ΕΛΙΓΑΣΤ).

Το ανησυχητικό είναι ότι, σύμφωνα με την μελέτη, μόνο το 47% των πασχόντων στον ελληνικό πληθυσμό έχει συμβουλευθεί γιατρό, ενώ το 29% των υπολοίπων, δεν έχει συμβουλευθεί κανένα ειδικό, ούτε φίλο ή γνωστό της οικογένειας.

Η διατροφή που είναι πλούσια σε φρούτα, λαχανικά και γενικά σε φυτικές ίνες, η πόση επαρκών ποσοτήτων υγρών και η τακτική σωματική άσκηση μπορεί να βοηθήσουν στην πρόληψη της δυσκοιλιότητας και πρέπει να ενθαρρύνεται η εφαρμογή τους.

Ο σύμμαχός σας...

Οι νέες συστάσεις είναι 25 γρ. ίνες ημερησίως (EFSA 2009). Συστήνουμε, λοιπόν την καθημερινή κατανάλωση τουλάχιστον 5 μερίδων φρούτων και λαχανικών, την κατανάλωση οσπρίων και λαδερών 3-4 φορές/εβδομάδα, μία σαλάτα λαχανικών πάντα με το βασικό γεύμα, την κατανάλωση φρούτων μαζί με την φλούδα και την επιλογή ψωμιού και δημητριακών ολικής αλέσεως.

Οι ευεργετικές ιδιότητες των φυτικών ινών είναι ποικίλες. Πολλές είναι οι κλινικές μελέτες που απέδειξαν ότι, η διατροφή που περιλαμβάνει αρκετές φυτικές ίνες συμβάλλει στην μείωση του βάρους, στην καλύτερη ρύθμιση του σακχαρώδους διαβήτη, στην ελάττωση των τιμών της χοληστερόλης και φυσικά στην καταπολέμηση της δυσκοιλιότητας.

Οι φυτικές ίνες χωρίζονται σε διαλυτές και μη διαλυτές ανάλογα με την διαλυτότητά τους. Οι μη διαλυτές ίνες δεν μπορούν να διαλυθούν στο νερό, αυξάνουν τον όγκο των κοπράνων και επιταχύνουν την διέλευση της τροφής από τον πεπτικό σωλήνα, διευκολύνοντας τις κενώσεις. Μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο για παχυσαρκία και διαβήτη, αλλά μειώνουν και τη βιοδιαθεσιμότητα κάποιων μεταλλικών στοιχείων (π.χ. Fe, Zn). Οι τροφές που περιέχουν τέτοιες ίνες είναι το πίτουρο, τα ανεπεξέργαστα δημητριακά, τα λαχανικά και οι φλούδες φρούτων. Oι μη διαλυτές φυτικές ίνες απορροφούν 5-25 φορές το βάρος τους σε νερό, ενώ οι διαλυτές φυτικές ίνες έχουν δυνατότητα να απορροφούν περισσότερο από 100 φορές.

Οι διαλυτές ίνες υπόκεινται σε ζύμωση από την εντερική χλωρίδα και αυξάνεται η μάζα τους, επομένως αυξάνεται ο όγκος των κοπράνων, ενώ συμβάλλουν και στην ενυδάτωσή τους. Συγκεκριμένα σχηματίζουν γέλες στο νερό, μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο για παχυσαρκία, δημιουργώντας έντονο αίσθημα κορεσμού και μειώνουν την απορρόφηση των υδατανθράκων και των λιπαρών οξέων. Επίσης έχουν και πρεβιοτική δράση. Διαλυτές ίνες έχουν η βρώμη, οι ξηροί καρποί, η σάρκα φρούτων και τα περισσότερα λαχανικά.

Ταυτόχρονα, δεσμεύοντας το νερό υποστηρίζουν τη λειτουργία του εντέρου, σχηματίζοντας μια φυσική γέλη, η οποία μαλακώνει και διευκολύνει το πέρασμα των κοπράνων. Έτσι, βοηθούν στην ομαλότητα της αφόδευσης και την καλή λειτουργία του πεπτικού συστήματος καθημερινά.

Επομένως, μια διαλυτή φυτική ίνα βοηθά, τόσο περισσότερο στην αντιμετώπιση της δυσκοιλιότητας, όσο έχει πιο μεγάλη ικανότητα απορρόφησης νερού και ικανότητα σχηματισμού γέλης.

Είναι πολύ σημαντική η συνολική αντιμετώπιση του προβλήματος της δυσκοιλιότητας, έτσι ώστε αυτό να μην γίνει χρόνιο και επίμονο. Στις περιπτώσεις που η δυσκοιλιότητα επιμένει, συχνά απαιτείται και χρήση φαρμακευτικής αγωγής, δηλαδή υπακτικών φαρμάκων, όπως είναι η δισακοδύλη, το παραφινέλαιο, η λακτουλόζη.

Ολοκληρωμένη αντιμετώπιση

Πιο ολοκληρωμένη αντιμετώπιση του προβλήματος αποτελεί η παράλληλη χορήγηση διαλυτών φυτικών ινών π.χ. γλυκομαννάνης (Dulcofibre®) σε επαρκή ποσότητα. Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται ρύθμιση της εντερικής λειτουργίας και αποφυγή της συνεχούς και μακροχρόνιας χρήσης ενός υπακτικού. Το υπακτικό φάρμακο εξασφαλίζει την αποτελεσματική και προγραμματισμένη δράση και η συνέχιση της αντιμετώπισης του προβλήματος με διαλυτές φυτικές ίνες οδηγεί στην ολοκληρωμένη αντιμετώπιση της δυσκοιλιότητας.

Μια πολυκεντρική κλινική μελέτη έχει αξιολογήσει την κλινική αποτελεσματικότητα της γλυκομαννάνης στους ασθενείς και των δυο φύλων με χρόνια δυσκοιλιότητα. Η χορήγηση αυτής της διαλυτής ίνας για τέσσερις εβδομάδες συνοδεύθηκε από μια σημαντική αύξηση στη συχνότητα των κενώσεων και μια επακόλουθη σημαντική μείωση της χρήσης των υπακτικών. Τα ευεργετικά αυτά αποτελέσματα διατηρήθηκαν και στην επέκταση της μελέτης για έναν επιπλέον μήνα, παρά τη χρήση μειωμένης δόσης.

Η φυσική διαλυτή ίνα που βρίσκεται σε κάθε φακελάκι του σκευάσματος δεσμεύει ένα υψηλότερο ποσό ύδατος σε σχέση με τις παραδοσιακότερες ίνες, το οποίο υποστηρίζει τη λειτουργία των εντέρων με τη διαμόρφωση μιας φυσικής ζελατίνης. Αυτό όχι μόνο μαλακώνει και διευκολύνει τη διάβαση των κοπράνων, αλλά επίσης ασκεί μια επίδραση παρόμοια με μασάζ στα εντερικά τοιχώματα, ώστε να βοηθήσει στην ομαλοποίηση των κινήσεων των εντέρων.

Η τακτική χρήση της γλυκομαννάνης βοηθά στην παροχή της ικανοποιητικής λήψης ινών και μπορεί να ληφθεί κατά τη διάρκεια μιας παρατεταμένης χρονικής περιόδου, ώστε να βοηθήσει στην διατήρηση της εντερικής ομαλότητας.

Επίσης, η πρόσθετη πρεβιοτική επίδρασή της, διεγείρει την αύξηση των «καλών» βακτηριδίων στο έντερο, βελτιώνοντας την πέψη και την εντερική διέλευση, βοηθώντας επομένως στην διατήρηση της εντερικής υγείας.

Αξίζει να σημειωθεί ότι τα πρεβιοτικά έχει φανεί ότι μειώνουν τον κίνδυνο για δυσκοιλιότητα, αλλά και διαρροϊκά επεισόδια, ενώ μπορούν να μειώσουν τη χοληστερόλη και τον κίνδυνο εμφάνισης δυσλιπιδαιμίων, καθώς συμμετέχουν στον μεταβολισμό των λιπιδίων.

Επιπλέον, η κατανάλωση πρεβιοτικών ινών αυξάνει τον όγκο των κοπράνων και την εντερική απορρόφηση του ασβεστίου και του μαγνησίου από τον οργανισμό, βελτιώνει την κινητικότητα του εντέρου και μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο για εμφάνιση κάποιων μορφών καρκίνου.

Αποτέλεσμα της χαμηλής πρόσληψης φυτικών ινών είναι δυσκοιλιότητα - επώδυνες κενώσεις Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου (ΣΕΕ), γενικά πεπτικά προβλήματα, αιμορροΐδες και κιρσοί- φλεβίτιδα- θρόμβωση- ραγάδες, καθυστέρηση του αισθήματος κορεσμού - παχυσαρκία.

Εάν, κάποιος θέλει να είναι σίγουρος ότι η ημερήσια πρόσληψη του σε ίνες είναι επαρκής, ένα συμπλήρωμα διατροφής με διαλυτές φυτικές ίνες, που περιέχει γλυκομαννάνη, συνιστάται.

1. Πόσο σημαντικός είναι πράγματι ο ρόλος της διατροφής στην πρόληψη και αντιμετώπιση των παθήσεων του πεπτικού;

Η διαιτητική αγωγή στις παθήσεις του πεπτικού συστήματος χαρακτηρίζεται από άμεσα και εμφανέστατα αποτελέσματα. Η χρησιμοποίηση της κατάλληλης και παράλληλα η αποφυγή της ακατάλληλης τροφής συνεπάγεται ταχεία υποχώρηση των ενοχλήσεων που πηγάζουν από τις γαστρεντερικές παθήσεις.

Να σημειωθεί εδώ πως το κεντρικό νευρικό σύστημα επηρεάζει το πεπτικό μέσω των 2 κλάδων του, του συμπαθητικού που δρα ανασταλτικά της κινητικότητας και της έκκρισης και του παρασυμπαθητικού που ουσιαστικά επιταχύνει την κινητικότητα και τις εκκρίσεις του πεπτικού σωλήνα. 

Όταν η ισορροπία μεταξύ των 2 αυτών κλάδων του νευρικού συστήματος διαταράσσεται τότε έχουμε είτε δυσκοιλιότητα και δυσπεψία (όταν επικρατεί το συμπαθητικό) είτε διάρροια (όταν επικρατεί το παρασυμπαθητικό). Οι 2 κλάδοι του νευρικού συστήματος (συμπαθητικό – παρασυμπαθητικό) συνδέονται με την ψυχική σφαίρα του ανθρώπου και έτσι γνωρίζουμε σήμερα, πως πέρα από την διατροφή, η καλή ψυχολογική κατάσταση είναι μείζονος σημασίας για την υγεία του πεπτικού συστήματος.

2. Ποιες διατροφικές οδηγίες πρέπει να δοθούν στην περίπτωση ελκώδους κολίτιδας και νόσου του Crohn;

Η φλεγμονώδης αυτή πάθηση, μπορεί να προσβάλλει οποιαδήποτε τμήμα του πεπτικού σωλήνα, συνήθως όμως εντοπίζεται στο τελικό ειλεό.

Λόγω μειωμένης απορρόφησης θρεπτικών στοιχείων (ένεκα φλεγμονής συνήθως του λεπτού εντέρου), αλλά και λόγω διαρροιών, συστήνεται η χορήγηση συμπληρωμάτων βιταμινών (κυρίως Β12), ιχνοστοιχείων και ασβεστίου (41% ασθενών με Crohn εμφανίζουν οστεοπόρωση).

Η ελκώδης κολίτιδα προσβάλλει αποκλειστικά το παχύ έντερο και η διαιτητική αγωγή που πρέπει να ακολουθείται είναι σχεδόν παρεμφερής της νόσου Crohn.

3 . Τι πρέπει να προσέχει ο πάσχων από έλκος στομάχου;

Οι γενικές διαιτητικές συστάσεις προς τους ελκοπαθείς είναι αποφυγή τηγανητών παρασκευασμάτων και μαγειρικών παρασκευών πλούσιων σε λίπος (π.χ. σάλτσες, μπεσαμέλ, κρέμες, γλυκά), αποφυγή κατανάλωσης παντός είδους μπαχαρικών και φυσικά τακτικότητα στο καταμερισμό των γευμάτων (όχι δηλαδή να τρώμε 1 ή 2 γεύματα την ημέρα, αλλά τουλάχιστο τέσσερα – ισορροπημένα σε ποσότητα). Σημαντική είναι και η σχολαστική μάσηση και όχι η κατάποση της τροφής.

Ο αποκλεισμός της κατανάλωσης αλκοόλ και καφέ επιβάλλεται (σημειώστε ότι ο καφές με γάλα είναι λιγότερο ερεθιστικός), ενώ σύμφωνα με μελέτες που διεξήγαγαν πρόσφατα ερευνητές στο νοσοκομείο του Νότιγχαμ της Μεγάλης Βρετανίας, ακόμα και μια μικρή ποσότητα μαστίχας Χίου (1 γραμμάριο την ημέρα) επί δύο εβδομάδες, είναι ικανή να θεραπεύσει το πεπτικό έλκος σε σύντομο χρονικό διάστημα. Η επιστημονική εξήγηση είναι ότι η μαστίχα μπορεί να καταστείλει τη δράση του κύριου υπεύθυνου για το έλκος, που δεν είναι άλλο από το γνωστό ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού.

4. Ποιες συμβουλές μπορούμε να δώσουμε για καλή πέψη και υγιές πεπτικό σύστημα;

Κατά την διάρκεια ενός γεύματος μεγάλη ποσότητα αίματος συσσωρεύεται στο πεπτικό σύστημα προκειμένου αυτό να επιτελέσει σωστά το έργο της πέψης και της αφομοίωσης των θρεπτικών συστατικών της τροφής. Το πλέον λοιπόν ιδανικό μετά από κάθε γεύμα, ιδιαίτερα δε όταν αυτό είναι λουκούλλειο, είναι να αναπαυτούμε, όχι όμως να κοιμηθούμε. Έτσι επιτρέπουμε στον οργανισμό μας τη σωστή διεργασία της πέψης, χωρίς να απομακρύνουμε το αίμα από το πεπτικό, πράγμα που θα γίνονταν αν μετά από το φαγητό περπατούσαμε ή γενικότερα βάζαμε το σώμα μας στην διαδικασία κάποιας σωματικής δραστηριότητας.

Επιπρόσθετα η τακτικότητα των γευμάτων και ο έλεγχος του άγχους είναι σημαντικά για καλή υγεία του πεπτικού.

Γράφει: Χριστίνα Κωστάρα, Κλινική Διατροφολόγος-Διαιτολόγος

Πρώτος ο Denham Harman το 1956 πρότεινε την ιδέα για την ύπαρξη της «ελεύθερης ρίζας» και αργότερα έθεσε ως αξίωμα ότι αυτά τα συστατικά έχουν ρόλο στη γήρανση μέσω της πρόκλησης διασταυρωμένων αντιδράσεων και της δημιουργίας ομοιοπολικών δεσμών τροποποιώντας λιπίδια, πρωτεΐνες, κυτταρικό DNA, ιδιαίτερα το μιτοχονδριακό DNA. Οι ελεύθερες ρίζες είναι προϊόντα του φυσιολογικού μεταβολισμού.

Απελευθερώνονται φυσιολογικά στον ανθρώπινο οργανισμό από τα μιτοχόνδρια, τα οποία αποτελούν για το κύτταρο, το εργοστάσιο παραγωγής ενέργειας. Στα κυτταρικά αυτά οργανίδια λαμβάνει χώρα η οξείδωση των τροφών (η μετατροπή δηλαδή της τροφής σε ενέργεια).

Οι ελεύθερες ρίζες οξυγόνου παράγονται, λοιπόν, ως υποπροϊόντα, κατά τη διάρκεια παραγωγής ενέργειας με τη χρησιμοποίηση οξυγόνου. Οι ελεύθερες ρίζες είναι μόρια με ένα ασύζευκτο, υψηλά ενεργό, ηλεκτρόνιο. Για να εξισορροπήσουν τη δομή τους, αποσπούν ηλεκτρόνια από γειτονικά μόρια, μετατρέποντας τα μόρια αυτά σε ελεύθερες ρίζες, με αποτέλεσμα να ξεκινούν μια καταστρεπτικά ενεργή αλυσίδα και να προκαλούν έτσι βλάβη σε μεγάλης σημασίας κυτταρικές δομές (πρωτεΐνες, κυτταρική μεμβράνη, DNA).

Πότε αυξάνεται η παραγωγή ελευθέρων ριζών;

Η πλειονότητα των ελευθέρων ριζών παράγεται από τον ίδιο τον οργανισμό μας, όταν:

• Υπάρχει αυξημένη ανάγκη για αποτοξίνωση (π.χ. υπερβολική έκθεση οργανισμού σε τοξικές ουσίες).
• Υπάρχει αυξημένη παραγωγή ενέργειας (υπερβολική κατανάλωση θερμίδων και ιδιαίτερα λίπους και «κενών» θερμίδων).
•  Υπάρχει παρατεταμένη ανοσολογική απάντηση.
• Υπάρχει αυξημένη παραγωγή στεροειδών (π.χ. σε καταστάσεις στρες – όπως η έντονη φυσική δραστηριότητα - εφηβεία, διαταραχές εμμήνου ρύσεως κ.ά.).
• Μετά από έκθεση οργανισμού σε συντηρητικά τροφίμων, και μολυσματικούς περιβαλλοντικούς παράγοντες (π.χ. καπνός τσιγάρου, ρύποι που μολύνουν την ατμόσφαιρα).
• Κατά την έκθεση σε ακτινοβολία (π.χ. υπεριώδη ακτινοβολία UV).
• Κατά την αυτοοξείδωση διαφόρων χημικών ουσιών και βιομορίων (π.χ. πολυακόρεστα λιπαρά οξέα).
• Κατά τη λιπιδική υπεροξείδωση, δηλ. επίδραση ελευθέρων ριζών επί των λιπιδίων που υπάρχουν στις μεμβράνες των κυττάρων, και ιδιαίτερα των πολυακόρεστων, με αποτέλεσμα τον σχηματισμό υπεροξειδίων.
• Σε αυξημένη κατανάλωση αλκοόλ.

Οι ελεύθερες ρίζες, δεν δρουν ανεξέλεγκτα! O οργανισμός μας είναι εφοδιασμένος με αντιοξειδωτικά συστήματα από τη φύση του για να αμύνεται στη δράση των ελευθέρων ριζών και ενεργών παραγώγων οξυγόνου:

1.  Ένζυμα

• Υπεροξειδική δισμουτάση –SOD.
• Υπεροξειδάση της γλουταθειόνης.
• Καταλάση.

2.  Διαιτητικά αντιοξειδωτικά

• Βιταμίνη C.
• Σελήνιο (Se).
• Βιταμίνη Ε.
• Καροτενοειδή, φλαβονοειδή

3.  Ενδογενή αντιοξειδωτικά μόρια

4.  Γλουταθειόνη, συνένζυμο Q10, λιποϊκό οξύ κ.ά.

Σε περίπτωση που η παραγωγή ελευθέρων ριζών υπερβεί την προστατευτική ικανότητα του αντιοξειδωτικού συστήματος του οργανισμού, φαινόμενο το οποίο ονομάζεται οξειδωτική καταστροφή ή αλλιώς «οξειδωτικό στρες», τότε θα προκύψουν μη ανατρέψιμες βλάβες της κυτταρικής δομής και της λειτουργίας του κυττάρου ενώ σε επίπεδο οργάνου θα προκύψει οργανική ανεπάρκεια. Η επίδραση των ελευθέρων ριζών στα βιολογικά συστήματα του κυττάρου είναι καταστροφική και συνίσταται, κυρίως στην υπεροξείδωση των λιπών (ιδιαίτερα των πολυακόρεστων λιπαρών οξέων) και των πρωτεϊνών, αλλά και του κυτταρικού DNA, με αποτέλεσμα την καταστροφή των κυτταρικών μεμβρανών και την απενεργοποίηση των πρωτεϊνικών ενζύμων του κυττάρου. Τελικό αποτέλεσμα της επίδρασης αυτής είναι ο θάνατος και η αποσύνθεση του κυττάρου και συνεπώς πιθανή ανάπτυξη ασθενειών.

Η οξειδωτική καταστροφή («οξειδωτικό στρες»), των βιομορίων (πρωτεΐνες, κυτταρικές μεμβράνες, DNA) από τις ελεύθερες ρίζες αυξάνεται παράλληλα με την αύξηση της ηλικίας και θεωρείται ότι αποτελεί έναν από τους κυριότερους παράγοντες της διαδικασίας της γήρανσης καθώς και πλήθος εκφυλιστικών παθήσεων, όπως τα καρδιαγγειακά νοσήματα, ο διαβήτης, η νόσος Alzheimer, η σκλήρυνση κατά πλάκας κ.ά.

Μπορεί η διατροφή να επηρεάσει τον αριθμό των τριχών στο κεφάλι μας; Ναι μπορεί. Η απώλεια μαλλιών αποτελεί μεγάλο πρόβλημα σε άντρες αλλά και σε γυναίκες.

Οι παράγοντες που επηρεάζουν την τριχόπτωση είναι πολλοί. Η κληρονομικότητα είναι ένας εξ'αυτών, ενώ η λήψη φαρμάκων, διάφορες ορμονικές διαταραχές, το καθημερινό άγχος, η ηλικία και κάποιες ασθένειες συμπληρώνουν τους πιο γνωστούς αιτιολογικούς παράγοντες της τριχόπτωσης.

Μελέτες όμως αποδεικνύουν ότι η τριχόπτωση και η ποιότητα της διατροφής μας είναι άρρηκτα συνδεδεμένες, εξάλλου είναι αποδεδειγμένο ότι άτομα που δεν τρέφονται επαρκώς με κάποια θρεπτικά συστατικά τείνουν να χάνουν γρηγορότερα τα μαλλιά τους.

Σε μια γενική θεώρηση, η υποθρεψία και η γρήγορη απώλεια βάρους είναι δύο καταστάσεις, όπου λόγω ανεπαρκούς πρόσληψης βιταμινών και ιχνοστοιχείων η υγεία των μαλλιών κινδυνεύει άμεσα.

Επιπλέον, η χρόνια μειωμένη πρόσληψη νερού συνδέεται με κακή υγεία των μαλλιών και με αυξημένο κίνδυνο τριχόπτωσης.

Πιο συγκεκριμένα, τα πιο σημαντικά θρεπτικά συστατικά για την υγεία των μαλλιών είναι οι βιταμίνες Α, C και Ε, ο χαλκός και ο ψευδάργυρος, ο σίδηρος και το φυλλικό οξύ.

Η βιταμίνη Α είναι πολύ σημαντική για την καλή υγεία του επιθηλίου της τρίχας, ενώ έλλειψη της καθιστά τα μαλλιά εύθραυστα και αδύναμα. Βρίσκεται σε τρόφιμα ζωικής προέλευσης και κυρίως στο συκώτι και σε διάφορα είδη ψαριών. Διάφορα λαχανικά και φρούτα είναι επίσης καλές πηγές της βιταμίνης Α, όπως το καρότο, τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά, τα κολοκύθια, τα βερίκοκα και τα ροδάκινα.

Η βιταμίνη C είναι απαραίτητη για τη σύνθεση του κολλαγόνου και επιπρόσθετα προλαμβάνει την πρόωρη γήρανση της τρίχας λόγω της γνωστής αντιοξειδωτικής της δράσης. Φρούτα (κυρίως εσπεριδοειδή) και λαχανικά (σέλινο, πιπεριές, καρότο) αποτελούν πολύ καλή πηγή της βιταμίνης C.

Η βιταμίνη Ε με την αντιοξειδωτική δράση που διαθέτει, προλαμβάνει τη γήρανση των τριχών εξουδετερώνοντας τις ελεύθερες ρίζες. Τροφές με μεγάλη περιεκτικότητα σε βιταμίνη Ε είναι τα φυτικά έλαια, οι ξηροί καρποί, τα αυγά και κάποια σιτηρά.

Ο χαλκός και ο ψευδάργυρος είναι πολύ σημαντικά ιχνοστοιχεία για την υγεία των μαλλιών και τη σωστή ανακύκλωση των τριχών καθώς συμμετέχουν σε διαδικασίες πρωτεϊνοσύνθεσης. Τροφές πλούσιες σε ψευδάργυρο είναι τα θαλασσινά και τα μανιτάρια.

Μελέτες δείχνουν ότι σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού που πολλές φορές φτάνει και το 50% δεν προσλαμβάνει την ημερήσια συνιστώμενη ποσότητα ψευδαργύρου καθώς οι πηγές του είναι σχετικά περιορισμένες, και συνεπώς συμπλήρωμα διατροφής ψευδαργύρου προτείνεται ιδιαίτερα σε άτομα τα οποία δεν καταναλώνουν συχνά θαλασσινά.

Ο χαλκός βρίσκεται σε αρκετά όσπρια (κυρίως φασόλια), σε ξηρούς καρπούς και σε ικανοποιητικές ποσότητες στη μαύρη σοκολάτα.

Ο σίδηρος είναι στοιχείο ζωτικής σημασίας για την καλή υγεία των μαλλιών, εξ' άλλου γνωστό σύμπτωμα της έλλειψης σιδήρου σε ενήλικες είναι η τριχόπτωση. Άτομα ευάλωττα σε εμφάνιση έλλειψης σιδήρου είναι αυτά που εφαρμόζουν εξαντλητικό πρόγραμμα δίαιτας και γυναίκες κατά την έμμηνο ρύση. Διαιτητικές πηγές σιδήρου είναι το συκώτι και το κόκκινο κρέας και δευτερευόντως το σπανάκι και οι φακές.

Το φυλλικό οξύ είναι βιταμίνη του συμπλέγματος Β που κατέχει πρωταρχικό ρόλο στην αναπαραγωγή των κυττάρων συμπεριλαμβανομένων και αυτών των τριχών. Τροφές πλούσιες σε φυλλικό οξύ είναι το συκώτι, το κόκκινο κρέας, τα όσπρια, το λάχανο και το μαρούλι.

Oτιδήποτε τρώμε, λόγω της ρύθμισης ορμονών και νευροδιαβιβαστών του οργανισμού έχει άμεση επίδραση στη διάθεση μας και τη γενικότερη λειτουργία του εγκεφάλου.

Τα τελευταία χρόνια ολοένα και περισσότερες μελέτες έχουν αποδείξει ότι τα ω 3 λιπαρά οξέα (EPA, DHA και DPA) που βρίσκονται στα λιπαρά ψάρια (όπως ο σολομός, οι σαρδέλες, ο φρέσκος γάβρος και το σκουμπρί) αυξάνουν τα ποσοστά παραγωγής του νευροδιαβιβαστή με το όνομα σεροτονίνη, που ρυθμίζει τη διάθεση μας και τα επίπεδα του οποίου είναι χαμηλά σε όσους πάσχουν από κατάθλιψη. Επιπλέον υπάρχουν ενδείξεις ότι τα ω 3 λιπαρά οξέα σταθεροποιούν τη διάθεση και συμβάλλουν στην καταπολέμηση των απότομων διακυμάνσεων της σε όσους πάσχουν από διπολική κατάθλιψη.  

Οι πρώτες έρευνες που διαπίστωσαν ότι οι κυτταρικές μεμβράνες των ασθενών με κατάθλιψη είναι χαμηλές σε EPA, DHA και DPA ξεκίνησαν το 1998. Ο τρόπος δράσης των ω 3 λιπαρών οξέων σχετίζεται με τη μείωση της φλεγμονής. Σύμφωνα με τον καθηγητή ψυχιατρικής Ντέιβιντ Μίσουλον, η φλεγμονή σχετίζεται με την σύνθεση ορμονών του στρες όπως η κορτιζόλη που είναι άμεσα συνδεδεμένη με την κατάθλιψη. Άρα με τη μείωση της φλεγμονής που προκαλείται από τα ω 3 λιπαρά οξέα επηρεάζονται θετικά και οι παράγοντες που προκαλούν την κατάθλιψη.

Σύμφωνα μια μια ακόμη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Γενικής Ψυχιατρικής το 64% των ασθενών με διπολική κατάθλιψη που πήρε συμπλήρωμα λιπαρών οξέων είδε μεγάλη βελτίωση στη διάθεση του σε σχέση με όσους πήραν ψευδές φάρμακο από τους οποίους μόνο το 19% είδαν διαφορές. Επιπροσθέτως, στις χώρες που καταναλώνεται περισσότερο ψάρι, όπως στη Μεσόγειο παρατηρούνται χαμηλότερα ποσοστά κατάθλιψης σε σχέση με τις χώρες όπου καταναλώνεται λιγότερο ψάρι.

Για να βελτιώσετε λοιπόν τη διάθεση σας, δεν έχετε παρά να καταναλώνεται τουλάχιστον 2 φορές στην εβδομάδα μια μερίδα (100-150γρ) ενός λιπαρού ψαριού. Για όσους από εσάς είναι δύσκολο να συστηματοποιηθεί το ψάρι στη διατροφή σας, τότε η χρήση συμπληρωμάτων διατροφής με ω 3 λιπαρά οξέα σε δοσολογία 1000mg ΕPA και DHA ημερισίως είναι κατάλληλη για να δείτε ορατά αποτελέσματα στη διάθεση σας και να καταπολεμήσετε την κατάθλιψη.

Είναι ευρέως διαδεδομένη η δοξασία ότι τα βρέφη που συνεχίζουν να θηλάζουν μετά τους έξι μήνες βρίσκονται σε κίνδυνο να τρώνε φτωχά φαγητό και στερεές τροφές και να αναπτύσσουν δύσκολες συμπεριφορές σχετικά με το τραπέζι. Στην πραγματικότητα, τείνει να συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο.

Η αποστροφή φαγητού και οι δυσκολίες σίτισης είναι πολύ συνηθισμένες κατά την προσχολική ηλικία και συχνά συνδέονται με διατροφικά προβλήματα και ελλείμματα. Ωστόσο, δεν υπάρχουν ακόμα πολλές επιστημονικές πληροφορίες σχετικά τους παράγοντες που καθορίζουν τέτοιες δυσκολίες από την βρεφική ηλικία, ηλικία πολύ κρίσιμη και πρωταρχική κατά την οποία δημιουργούνται μοτίβα αποδοχής τροφίμων. Πολλές φορές στην χώρα μας επαγγελματίες υγείας συστήνουν στις μητέρες να αποθηλάσουν για να «φάει το παιδί καλύτερα». Άλλοτε προτρέπουν στη μητέρα να ξεκινήσει το παιδί κρεμούλες στους 4 ή στους 5 μήνες της ζωής του, «ώστε να συνηθίσει καλύτερα τις τροφές και να μην μείνει στάσιμο με δυσκολίες σίτισης αργότερα». Είναι αυτά επιστημονικά τεκμηριωμένα;
Αμερικανοί ερευνητές εξέτασαν την σχέση που μπορεί να έχει ο τύπος της βρεφικής διατροφής με διατροφικές συμπεριφορές νεοφοβίας και αποστροφής φαγητού αργότερα. Νεοφοβία σημαίνει ότι το παιδί δεν δέχεται εύκολα να δοκιμάσει καινούργιες γεύσεις και τρόφιμα, ενώ αποστροφή φαγητού έχουμε όταν το νήπιο δέχεται να καταναλώσει μόνο συγκεκριμένα τρόφιμα της αρεσκείας του, συνήθως περιορισμένου εύρους.

Μελετήθηκαν οι απαντήσεις 129 μητέρων παιδιών προσχολικής ηλικίας σε ένα ειδικό ερωτηματολόγιο. Οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι τα παιδιά που ξεκίνησαν να τρώνε στερεές τροφές και κρεμούλες πριν να συμπληρώσουν τους έξι μήνες ζωής είχαν 2 ½ φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν διατροφική νεοφοβία και να καταναλώνουν περιορισμένο εύρος τροφίμων, σε σύγκριση με παιδιά που ξεκίνησαν στερεές τροφές μετά την συμπλήρωση έξι μηνών ζωής. Επιπλέον, τα παιδιά που είχαν θηλάσει αποκλειστικά για 6 μήνες είχαν 78% μικρότερη πιθανότητα να εμφανίσουν προτίμηση σε ειδικούς τρόπους παρασκευής φαγητού, 81% μικρότερη πιθανότητα να έχουν αποστροφή φαγητού και 75% μικρότερη πιθανότητα να έχουν τροφική νεοφοβία.

Το συμπέρασμα των ερευνητών; Ο μητρικός θηλασμός και η εισαγωγή στερεών τροφών μετά την συμπλήρωση έξι μηνών ζωής μειώνουν τις πιθανότητες για διατροφικές δυσκολίες κατά την πρώτη παιδική ηλικία. Το συμπέρασμα αυτό έρχεται να δώσει επιπλέον επιστημονική στήριξη στην θέση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για αποκλειστικό θηλασμό όχι λιγότερο των 6 μηνών. Η μελέτη αυτή επιβεβαιώνει επίσης ότι αν ένα νήπιο εμφανίζει διατροφικές δυσκολίες, πρέπει να ανατρέξουμε στα λάθη του κρίσιμου πρώτου χρόνου ζωής.

Τα παραπάνω ευρήματα επιβεβαιώνουν τις προσωπικές μου παρατηρήσεις κατά την παρακολούθηση εκατοντάδων μικρών παιδιών που θήλασαν για καιρό, όπως και αντίστοιχων άλλων παιδιών που δεν θήλασαν. Η σωστή έναρξη στερεών τροφών (γύρω στους έξι μήνες, με τρόφιμα του τραπεζιού υψηλής διατροφικής αξίας και μεγάλης περιεκτικότητας σε μέταλλα και ιχνοστοιχεία) με παράλληλη συνέχιση του μητρικού θηλασμού τείνει να οδηγεί σε μικρά παιδιά που ωριμάζουν διατροφικά πληρέστερα και γρηγορότερα, που απολαμβάνουν ποικιλία στην διατροφή τους, είναι δεκτικά σε καινούργιες γεύσεις, μαθαίνουν να μασούν σχηματισμένη τροφή έγκαιρα, δεν προσκολλώνται σε «βρεφικές» γλυκές έξεις, αλεσμένα και σε υπερκατανάλωση αγελαδινού γάλακτος.

Τρεις είναι οι παράμετροι της παιδικής διατροφής που πρέπει να μας απασχολούν: ποιότητα-ποικιλία, δεξιότητες-σύσταση, ποσότητα. Τα παιδιά που θηλάζουν τείνουν να αναπτύσσονται πληρέστερα ως προς την ποικιλία και την σύσταση των τροφών. Το σύνηθες άγχος έχει να κάνει με την τρίτη παράμετρο, την ποσότητα: Τα παιδιά που θηλάζουν τείνουν να τρώνε λίγο και συχνά, όπως ακριβώς θηλάζουν και αυτό είναι το φυσιολογικό. Δεν υπάρχει όμως μια μητέρα με παιδί που θηλάζει 9 ή 15 μήνες που να μην έχει αγχωθεί για τις «μικρές» ποσότητες φαγητού που τρώει το παιδί της. Τι τείνει να συμβαίνει στην πραγματικότητα; Το παιδί που θηλάζει έχει χαμηλότερο μεταβολισμό, πληρέστερη ωρίμανση του εντέρου, βοήθεια από το μητρικό γάλα με ένζυμα και αυξητικούς παράγοντες, με αποτέλεσμα να χρειάζεται λιγότερες ποσότητες τροφής , σε σύγκριση με το παιδί που δεν θήλασε. Επιπρόσθετα, το παιδί που θηλάζει τείνει να προχωράει γρηγορότερα σε σχηματισμένες, συμπαγείς τροφές οι οποίες περιέχουν λιγότερο νερό και άρα είναι μικρότερης ποσότητας. Τέλος τα παιδιά που θηλάζουν τείνουν να μην στηρίζουν την διατροφή τους κυρίαρχα σε υψηλής θερμιδικής πυκνότητας αλλά φτωχής διατροφικής αξίας τροφές, επεξεργασμένες συνήθως. Τέλος υπάρχει η κραταιά πεποίθηση σε γονείς και γιαγιάδες ότι απαιτούνται υπέρογκες ποσότητες φαγητού για ένα βρέφος και ένα νήπιο, μια υπερεκτίμηση των πραγματικών αναγκών των μικρών παιδιών που σχετίζεται σημαντικά με την απίστευτη επιδημία παιδικής παχυσαρκίας. Το αποτέλεσμα όλων αυτών είναι ότι τα περισσότερα από τα παιδιά που θηλάζουν μακροχρόνια έχουν μια άκρως φυσιολογική διατροφή από μικρά και συχνά πλούσιας αξίας γεύματα, η οποία όμως αγχώνει τις μητέρες τους, γιατί έχουν λανθασμένες προσδοκίες συγκρίνοντας με τις ποσότητες φαγητού που καταναλώνουν τα μωρά που πίνουν ξένο γάλα. Το άγχος αυτό βέβαια συχνά επιτείνεται από επαγγελματίες υγείας που συμβουλεύουν αυτές τις μητέρες και αγχώνονται και αυτοί γιατί δεν γνωρίζουν τα παραπάνω.

Από την προσωπική μου εμπειρία είναι αξιοπρόσεκτη η τάση που έχουν πολλά παιδιά που θηλάζουν μακροχρόνια να εκπλήσσουν με τις διατροφικές τους προτιμήσεις όπως: να μην αρέσκονται στις πολύ γλυκές γεύσεις, να τους αρέσει πολύ το ξινό και το λεμόνι, να τρώνε με πολλή όρεξη και συχνά ψάρι, να προτιμούν τα φρούτα και τις σαλάτες από τους πολλούς υδατάνθρακες και τις πρωτείνες.

Οι παρατηρήσεις αυτές πιστεύω ότι θα επιβεβαιωθούν σύντομα σε μελλοντικές σχετικές έρευνες.

Πηγή: Shim JE et al. Associations of Infant Feeding Practices and Picky Eating Behaviors of Preschool Children. J Am Diet Assoc. 2011 Sep;111(9):1363-1368.

Οι κυψελίδες είναι οι τελικοί σάκοι στους πνεύμονες, όπου ο αέρας και το οξυγόνο που φτάνει εκεί από τη μύτη, την τραχεία και τους βρόγχους φιλτράρεται και απορροφάται στην κυκλοφορία του αίματος. Για να παραμείνουν αυτές οι κυψελίδες των πνευμόνων ανοιχτές και φουσκωμένες, τα κύτταρα στο τοίχωμά τους εκκρίνουν μια ζωτικής σημασίας ουσία που ονομάζεται επιφανειοδραστικός παράγοντας. Η ουσία αυτή διατηρεί ανοιχτές τις κυψελίδες και αποτρέπει τα τοιχώματά τους από το να «κολλήσουν» μεταξύ τους. Συντίθεται από δύο πρωτείνες, την Α και την Β. Ο παράγοντας αυτός έχει επιπλέον και ιδιότητες που προσφέρουν στην εσωτερική άμυνα των πνευμόνων ενάντια σε βλαπτικούς παράγοντες.

Το τάισμα των βρεφών με ξένο γάλα με μπιμπερό συνδέεται με συχνότερα επεισόδια αναρρόφησης γάλακτος, όπου δηλαδή ένα μέρος του γάλακτος δεν πηγαίνει από το στόμα στον οισοφάγο αλλά περνάει από τον λάρυγγα στο αναπνευστικό σύστημα και στους πνεύμονες. Σε αυτό το φαινόμενο συμβάλλει και η γαστρο-οισοφαγική παλινδρόμηση, οι αναγωγές δηλαδή του μωρού, όπου γάλα από το στομάχι ανεβαίνει ελεύθερα προς τα πάνω και από τον οισοφάγο μπορεί να φτάσει στην τραχεία και τους πνεύμονες. Η γαστρο-οισοφαγική παλινδρόμηση τείνει να είναι πιο έντονη και πιο συχνή σε μωρά που δεν θηλάζουν και που καταναλώνουν μεγάλης ποσότητας γεύματα.

Ερευνητές από το Τμήμα Παιδιατρικής του Τέξας των ΗΠΑ επιδίωξαν να εκτιμήσουν κατά πόσο το γάλα αγελάδας για βρέφη μπορεί να επιδράσει στην λειτουργία των πνευμονικών κυττάρων. Καλλιέργησαν λοιπόν κύτταρα που παρήγαγαν τις πρωτεΐνες του επιφανειοδραστικού παράγοντα (SP-A και SP-B) στο εργαστήριο. Έβαλαν τις κυτταροκαλλιέργειες αυτές σε απευθείας έκθεση επί 6 ώρες σε βρεφική φόρμουλα, δηλαδή σε ξένο γάλα για βρέφη. 18 ώρες μετά την έκθεση στο γάλα, τα επίπεδα παραγωγής αυτών των πρωτεϊνών είχαν μειωθεί με δοσο-εξαρτώμενο τρόπο. Επιπλέον μειώθηκε και η έκφραση σε γονιδιακό επίπεδο (λιγότερο MRNA). Η μείωση αυτή δεν παρατηρήθηκε για γάλα από σόγια και για γάλα χωρίς λιπαρά, υποδεικνύοντας κάποιον ρόλο σε ένα συστατικό του βρεφικού ξένου γάλακτος που προέρχεται από το αγελαδινό γάλα.

Οι ερευνητές συμπέραναν ότι το ξένο γάλα αγελάδας για βρέφη έχει μια άμεση, δοσο-εξαρτώμενη αρνητική επίδραση και μειώνει την έκφραση του γονιδίου που ευθύνεται για την παραγωγή της πρωτεΐνης του επιφανειοδραστικού παράγοντα. Υποθέτουν ότι στον οργανισμό του παιδιού, τα συχνότερα επεισόδια αναρρόφησης με το ξένο γάλα για βρέφη είναι πιθανό δυνητικά να οδηγούν σε μειωμένη ικανότητα των πνευμόνων να προστατεύονται από βλαβερά ερεθίσματα του περιβάλλοντος.

Ο μηχανισμός αυτός θα μπορούσε εν μέρει τουλάχιστον να εξηγήσει γιατί βρέφη που θήλασαν φαίνεται καθ' όλη την παιδική τους ηλικία να παρουσιάζουν καλύτερη λειτουργικότητα των πνευμόνων τους και μικρότερη πιθανότητα για χρόνια πνευμονική νόσο όπως είναι το βρογχικό άσθμα.

Πηγή: Chen MG et al. Infant formula alters surfactant protein A (SP-A) and SP-B expression in pulmonary epithelial cells. Pediatr Pulmonol. 2011 Apr 25 (Epub ahead of print]

Επιστήμονες από το Κέντρο Μελέτης Παιδιού του Πανεπιστημίου του Γέιλ στις ΗΠΑ δημοσίευσαν μια ενδιαφέρουσα έρευνα στο επιστημονικό περιοδικό Journal of Child Psychology and Psychiatry τον Απρίλιο του 2011. Για πρώτη φορά η αλληλεπίδραση ανάμεσα σε μητέρα και βρέφος γίνονται αντικείμενο συστηματικής μελέτης μέσα από λειτουργικές απεικονιστικές μεθόδους. Η λειτουργική μαγνητική τομογραφία (functional magnetic resonance imaging, FMRI) καταγράφει επακριβώς την λειτουργία του εγκεφάλου την στιγμή της αλληλεπίδρασής μας με άλλους ανθρώπους. Προηγούμενες έρευνες με FMRI έχουν εντοπίσει συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου που λειτουργούν έντονα σε σχέση με μητρικές συμπεριφορές.

Πολλές έρευνες έως τώρα έχουν αναδείξει την σημασία του μητρικού θηλασμού για την προαγωγή στενής επαφής μητέρας – βρέφους και για την κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού. Οι ερευνητές του Γέιλ θέλησαν να διερευνήσουν τους νευροβιολογικούς μηχανισμούς που μπορεί να εκφράζουν τις συσχετίσεις ανάμεσα στον θηλασμό και στην μητρική συμπεριφορά σε ανθρώπους. Εξέτασαν λοιπόν τις συνδέσεις ανάμεσα στον θηλασμό, τις εγκεφαλικές απαντήσεις της μητέρας στα ερεθίσματα του βρέφους της και την ευαισθησία της μητέρας κατά τους πρώτους μήνες μετά τον τοκετό.

17 βιολογικές μητέρες υγιών βρεφών συμμετείχαν σε δύο ερευνητικές ομάδες, σύμφωνα με τον τρόπο διατροφής του βρέφους τους: η μία ομάδα είχε μητέρες που θήλαζαν αποκλειστικά, η άλλη μητέρες που έδιναν μπιμπερό ξένου γάλακτος αποκλειστικά κατά τις πρώτες τέσσερις εβδομάδες. Στις μητέρες κατά τον πρώτο μήνα έγινε FMRI για να εξεταστεί η ενεργοποίηση του μητρικού εγκεφάλου σε απάντηση στο κλάμα των δικών τους μωρών, σε σύγκριση με την εγκεφαλική απάντηση σε βρεφικό κλάμα ενός άλλου μωρού. Έπειτα, στους 3 με 4 μήνες ηλικίας του βρέφους, έγινε βιντεοσκόπηση κάθε μητέρας μαζί με το παιδί της, για να μελετηθεί η αλληλεπίδραση της κάθε δυάδας και να βαθμολογηθεί με τυφλό τρόπο το μέγεθος της μητρικής ευαισθησίας.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης, κατά τον πρώτο μήνα μετά την γέννησης, οι θηλάζουσες μητέρες έδειξαν μεγαλύτερες ενεργοποιήσεις όσο άκουγαν το κλάμα του δικού τους μωρού στις περιοχές εκείνες του εγκεφάλου – όπως οι αμυγδαλές και η άνω μετωπιαία έλικα – που συσχετίζονται με μητρικές συμπεριφορές, σε σύγκριση με τις μητέρες που έδιναν φόρμουλα. Η κλινική εκτίμηση της αλληλεπίδρασης του βρέφους με την μητέρα του στους τρείς μήνες έδειξε ότι η ευαισθησία προς το παιδί ήταν μεγαλύτερη για τις θηλάζουσες μητέρες που είχαν αυξημένη ενεργοποίηση αυτών των περιοχών.

Σύμφωνα με τα συμπεράσματα των επιστημόνων, τα αποτελέσματα της έρευνας αναδεικνύουν σύνδεση ανάμεσα στον μητρικό θηλασμό και μια μεγαλύτερη απάντηση στα σημάδια του βρέφους σε περιοχές του εγκεφάλου της μητέρας που ευθύνονται για την προσκόλλησή της σε αυτό και για μεγαλύτερη συναίσθηση με αυτό κατά τον πρώτους μήνες. Τέτοιες εγκεφαλικές ενεργοποιήσεις είναι πιθανό να οδηγούν σε μεγαλύτερη μητρική ευαισθησία και όταν τα βρέφη αργότερα μπαίνουν στον κοινωνικό κόσμο.

Πηγή: Kim P et al. Breastfeeding, brain activation to own infant cry, and maternal sensitivity. J Child Psychol Psychiatry. 2011 Apr 18. doi: 10.1111/j.1469-7610.2011.02406.x. [Epub ahead of print]