Γράφει: Δρ Ηλίας Κ. Καραμπίνος, MD, PhD (Athens), FESC, Καρδιολόγος, Ευρωκλινική Αθηνών

Η καρδιά είναι ένα όργανο-αντλία, το οποίο, για να συσπασθεί κάθε φορά, απαιτεί ένα μικρό ηλεκτρικό ερέθισμα· μια «σπίθα», η οποία παράγεται και διοχετεύεται από το ηλεκτρικό σύστημα της καρδιάς. Το σύστημα αυτό αποτελείται από έναν τόπο παραγωγής και από ένα σύστημα μεταφοράς του ερεθίσματος. Η «σπίθα» που καθορίζει αυτό το ηλεκτρικό ερέθισμα παράγεται από το φλεβόκομβο που βρίσκεται στον δεξιό κόλπο της καρδιάς, ο οποίος αποτελεί τη φυσική μπαταρία μας και καθορίζει το βήμα (ρυθμό) με το οποίο πορεύεται (συσπάται) η καρδιά μας – γι' αυτό και είναι ο φυσικός μας «βηματοδότης». Από εκεί το ηλεκτρικό ρεύμα φτάνει σ' έναν κεντρικό κόμβο και μεταδίδεται στις κοιλίες μέσω δύο «καλωδίων», το αριστερό και το δεξιό.

Πότε απαιτείται η χρήση βηματοδότη;

Όταν το ηλεκτρικό σύστημα της καρδιάς –είτε η μπαταρία είτε ο κόμβος και τα καλώδια– υποστούν βλάβες και ο καρδιακός ρυθμός πέσει κάτω από τα φυσιολογικά όρια (<40 παλμούς το λεπτό), διάφορα δυσάρεστα συμπτώματα μπορεί να εμφανιστούν, όπως ζαλάδες, δύσπνοια, μειωμένη ικανότητα για φυσική άσκηση ή ακόμη και απώλεια αισθήσεων (συγκοπτικό επεισόδιο). Μερικές φορές ένα απλό ηλεκτροκαρδιογράφημα είναι αρκετό για να ανιχνεύσει τη βλάβη, ενώ μπορεί να χρειαστούν κι άλλες πιο ειδικές εξετάσεις (24ωρη καταγραφή του ρυθμού με Holter ή ακόμη και ηλεκτροφυσιολογική μελέτη). Αν αυτές οι εξετάσεις επιβεβαιώσουν τη βλάβη, ο ασθενής χρειάζεται βηματοδότη για να λυθεί το πρόβλημα.

Τι είναι ο βηματοδότης;

Ο βηματοδότης είναι μια μικρή ηλεκτρονική συσκευή που παράγει ηλεκτρικούς παλμούς, οι οποίοι επιτρέπουν στην καρδιά να συσπάται ρυθμικά. Αυτοί οι ηλεκτρικοί παλμοί μεταδίδονται στην καρδιά μέσω ειδικών καλωδίων. Το τεχνητό ηλεκτρικό σύστημα που παρέχεται μέσω ενός βηματοδότη και των καλωδίων του μπορεί να χρησιμοποιηθεί για μονή διέγερση (μόνο του κόλπου ή της κοιλίας) ή για διπλή διέγερση (και του κόλπου και της κοιλίας). Οι βηματοδότες είναι ιδιαίτερα περίπλοκες συσκευές και λειτουργούν μόνο όταν πέσει ο φυσιολογικός ρυθμός της καρδιάς κάτω από καθορισμένα όρια. Παραμένουν «σιωπηλοί» αλλά πάντα σε ετοιμότητα όταν η καρδιά επιστρέψει στον φυσιολογικό ρυθμό. Έτσι, εξασφαλίζει καρδιακή διέγερση μόνον όταν χρειάζεται και εξοικονομεί την ισχύ της μπαταρίας. Μερικοί βηματοδότες είναι σχεδιασμένοι ώστε να διεγείρουν την καρδιά σε διαφορετικούς ρυθμούς, ανάλογα με τη φυσική δραστηριότητα του ασθενούς.

Η διαδικασία της εμφύτευσης

Η εμφύτευση του βηματοδότη απαιτεί συνθήκες χειρουργείου και πραγματοποιείται με τοπική αναισθησία, σε ειδική αίθουσα που διαθέτει ακτινολογικό εξοπλισμό και ειδικές οθόνες. Αρχικά δημιουργείται μια μικρή τομή λίγων εκατοστών στο δέρμα και αναζητείται η κατάλληλη φλέβα, διαμέσου της οποίας, με ακτινοσκοπική παρακολούθηση, τα ηλεκτρόδια τοποθετούνται είτε στη δεξιά κοιλία, είτε στον δεξιό κόλπο, ή και στα δύο. Στη συνέχεια ελέγχονται η σωστή θέση και η καλή λειτουργία των καλωδίων με ηλεκτρονικά τεστ. Τέλος, «παρασκευάζεται» ένας χώρος κάτω από το δέρμα για να μπει εκεί ο βηματοδότης, ο οποίος συνδέεται με τα ήδη τοποθετημένα καλώδια. Η εμφύτευση μπορεί να διαρκέσει από 30 ως 60 λεπτά. Για τις επόμενες δύο ημέρες ο ασθενής πρέπει να προσέχει να μην κινεί τον ώμο από την πλευρά που τοποθετήθηκε ο βηματοδότης, ούτως ώστε να μη μετακινηθούν τα καλώδια και να μη χρειαστεί νέα διορθωτική επέμβαση. Για λίγες μέρες ο ασθενής μπορεί να αισθάνεται έναν ελαφρύ πόνο στην τομή. Τα ράμματα αφαιρούνται έπειτα από 7-8 μέρες. Η διαδικασία της εμφύτευσης έχει πια απλοποιηθεί, εντούτοις παραμένει ένα χειρουργείο και σπάνια μπορεί να προκύψουν επιπλοκές. Η ζωή του βηματοδότη, δηλαδή η διάρκειά του, φτάνει περίπου στα 5-10 χρόνια. Αυτή η διαφορά εξαρτάται από τον τύπο του βηματοδότη, από το πώς είναι προγραμματισμένος και από το πόσο συχνά τίθεται σε λειτουργία. Είναι σημαντικό να μην αποφορτιστεί ξαφνικά η μπαταρία του βηματοδότη – κάτι το οποίο γίνεται βαθμιαία και μπορεί να προβλεφθεί από τακτικούς ελέγχους.

Ο έλεγχος του βηματοδότη

Ένας βασικός, πολύ απλός έλεγχος μπορεί να πραγματοποιείται κι από τον ίδιο τον ασθενή με περιοδική εξέταση των παλμών του, οι οποίοι δεν πρέπει να είναι κάτω από αυτούς που προγραμματίστηκαν κατά την εμφύτευση ή τον τελευταίο έλεγχο. Στην τακτική παρακολούθηση γίνονται συνήθως εξετάσεις, όπως ΗΚΓ, ακτινογραφία θώρακος ή/και υπερηχογράφημα αν χρειαστεί, για να ελεγχθεί η σωστή λειτουργία του βηματοδότη. Με μια ειδική συσκευή είναι δυνατός ο αναλυτικός έλεγχός του τηλεμετρικά, με την απλή τοποθέτηση ειδικού ανιχνευτή στο δέρμα οποία αφορούν στο επίπεδο φόρτισης της μπαταρίας και στην κατάσταση των καλωδίων. Με τον ίδιο τρόπο μπορούν να ρυθμιστούν ανάλογα με τις ανάγκες οι παράμετροι της λειτουργίας του βηματοδότη, όπως η βασική συχνότητα, τα φυσικά χαρακτηριστικά του ηλεκτρικού ερεθίσματος κ.λπ. Ο έλεγχος του βηματοδότη θα πρέπει να πραγματοποιείται το λιγότερο 1-2 φορές το χρόνο ή νωρίτερα αν παρουσιαστούν κάποια συμπτώματα.

Αντικατάσταση του βηματοδότη

Όταν ο έλεγχος αποκαλύψει ότι η μπαταρία έχει τελειώσει (φάση αποφόρτισης, η οποία διαρκεί μήνες), ο βηματοδότης πρέπει να αντικατασταθεί. Η διαδικασία είναι συνήθως πολύ σύντομη και απλή.

Γίνεται τομή στο σημείο της αρχικής τομής και αποσυνδέεται ο βηματοδότης από τα ηλεκτρόδια, τα οποία παραμένουν στη θέση τους, αφού ελεγχθεί η κατάστασή τους. Ένας νέος βηματοδότης συνδέεται με τα ηλεκτρόδια και τοποθετείται στην παλιά θέση. Ο ασθενής συνήθως παραμένει στο νοσοκομείο για λίγες ώρες.

Ζώντας με το βηματοδότη

Μια ειδική κάρτα είναι η ταυτότητα του χρήστη του βηματοδότη. Αυτή περιέχει τα προσωπικά στοιχεία του χρήστη, την κατασκευή, το μοντέλο και τα βασικά χαρακτηριστικά του βηματοδότη. Ο χρήστης θα πρέπει να έχει την κάρτα πάντοτε μαζί του και να την επιδεικνύει όπου χρειάζεται, προκειμένου να πληροφορηθεί ο γιατρός για την κατάστασή του.

Ο βηματοδότης δεν περιορίζει καμία φυσική δραστηριότητα, κίνηση ή στάση σώματος του ασθενούς. Όμως, η φυσική άσκηση πρέπει να είναι ανάλογη με την κατάσταση του ασθενούς και την ικανότητά του. Το περπάτημα, η ποδηλασία, το ανέβασμα της σκάλας, το νοικοκυριό του σπιτιού και η κηπουρική δεν δημιουργούν κανένα πρόβλημα. Η σεξουαλική δραστηριότητα δεν επηρεάζεται. Επιτρέπεται η χρήση όλων των συνηθισμένων οικιακών συσκευών, όπως φούρνος, ηλεκτρική σκούπα, σίδερο, ραδιόφωνο, τηλεόραση κ.λπ. Ο ασθενής μπορεί επίσης να χρησιμοποιεί κινητά και ασύρματα τηλέφωνα. Κατά τη διάρκεια της χρήσης, όμως, καλό είναι το τηλέφωνο να μην κρατείται στο αφτί της πλευράς από όπου εμφυτεύτηκε ο βηματοδότης. Επίσης, το κινητό δεν πρέπει ποτέ να τοποθετείται στο τσεπάκι του πουκαμίσου πάνω από το σημείο όπου βρίσκεται ο βηματοδότης.

Ο βηματοδότης είναι απόλυτα συμβατός με όλα τα φάρμακα. Επίσης, δεν επηρεάζεται από τα ταξίδια και τις μετακινήσεις, τα οποία ο ασθενής μπορεί να πραγματοποιεί με όλα τα μέσα συγκοινωνίας.

Στα αεροδρόμια, στα πολυκαταστήματα και στις τράπεζες, ο ασθενής με βηματοδότη θα πρέπει να ενημερώνει το προσωπικό ασφαλείας επιδεικνύοντας την προσωπική κάρτα του, ώστε να μην περάσει από μαγνητικό έλεγχο (μαγνητικές πόρτες, μαγνητικοί ανιχνευτές).

Πρέπει να αποφεύγονται:

• Η πίεση στη περιοχή του βηματοδότη.
• Όλοι οι τύποι ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας, η οποία εκπέμπεται από μεγάλα ηλεκτρικά μηχανήματα (πριόνια), ραντάρ ή σταθμούς ραδιοεκπομπών και μαγνητικούς ελέγχους στα αεροδρόμια.

Πολλά ιατρικά μηχανήματα είναι πηγές ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας.
Αυτά είναι:

1. Ο μαγνητικός τομογράφος
2. Η θεραπευτική ακτινοβολία με ιονισμό
3. Οι απινιδωτές
4. Νευρική ή μυϊκή διέγερση
5. Η θεραπευτική διαθερμία
6. Η ενέργεια υπερήχων

Αν ο ασθενής που φέρει βηματοδότη έρθει σε επαφή με κάποια από τις παραπάνω πηγές ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας, θα πρέπει να ενημερώσει τον καρδιολόγο του.
Οι ασθενείς που φέρουν βηματοδότη θα πρέπει επίσης να ενημερώσουν το γιατρό τους για τα εξής συμπτώματα:

• Επιστροφή των συμπτωμάτων που εμφανίστηκαν πριν από την εμφύτευση.
• Πόνος στον ώμο ή ψηλά στην κοιλιακή χώρα (στομάχι).
• Ανεξήγητος πυρετός και κοκκινίλα στην περιοχή του βηματοδότη.

Δρ Ηλίας Κ. Καραμπίνος, MD, PhD (Athens), FESC
Καρδιολόγος, Ευρωκλινική Αθηνών

Πηγή; Medilife