Ένα από τα συχνότερα ερωτήματα που καλείται να απαντήσει ένας επαγγελματίας ψυχικής υγείας είναι σε τι διαφέρει ένας ψυχολόγος από έναν ψυχίατρο. Η σύντομη απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι η εξής: για να αποκτήσει κανείς τον τίτλο του ψυχολόγου, απαιτείται τετραετής φοίτηση σε δημόσια ή ιδιωτική σχολή Ψυχολογίας. Για να αποκτήσει τον τίτλο του ψυχιάτρου, θα πρέπει να αποφοιτήσει από την Ιατρική Σχολή και κατόπιν να ειδικευτεί στην Ψυχιατρική με πενταετή πρακτική άσκηση σε δημόσιο νοσοκομείο και άλλες κατάλληλες δομές. Από εκεί και πέρα, και οι δύο κατηγορίες επαγγελματιών μπορούν να εξειδικευτούν σε διάφορους τομείς της ψυχικής υγείας, με μεταπτυχιακές σπουδές, ψυχοθεραπευτικές εκπαιδεύσεις κλπ. Την ψυχοθεραπεία συγκεκριμένα μπορεί να την ασκήσει, είτε ψυχολόγος, είτε ψυχίατρος, που να έχει όμως την κατάλληλη εκπαίδευση ΕΠΙΠΛΈΟΝ των βασικών σπουδών του.

Ωστόσο, φαίνεται πως η πραγματική απορία του ανθρώπου που ρωτάει είναι: «Εγώ πού πρέπει να απευθυνθώ;» H δημοφιλής αντίληψη είναι ότι ο ψυχίατρος είναι για τα πιο “βαριά” περιστατικά, ενώ ο ψυχολόγος για τα πιο “ελαφριά”. Αυτό είναι εν μέρει αλήθεια, γιατί σε καταστάσεις τόσο σοβαρές που απειλείται η ζωή ενός ανθρώπου ή των γύρω του, χρειάζεται μια άμεση ιατρική παρέμβαση, ενώ υπάρχουν και περιπτώσεις που δε θα βελτιωθούν χωρίς φαρμακευτική αγωγή. Από την άλλη, δεν είναι αποτελεσματική και δεν υπάρχει λόγος για πλήρη “ιατρικοποίηση” όλων των ψυχοκοινωνικών προβλημάτων, με τα οποία συνήθως οι κατάλληλα εκπαιδευμένοι ψυχολόγοι έχουν μεγαλύτερη τριβή.

Ωστόσο, όπως συχνά συμβαίνει, η μερική αλήθεια είναι πιο παραπλανητική από την απόλυτη άγνοια. Η ψυχική πραγματικότητα είναι πολύ περισσότερο πολύπλοκη, ο διαχωρισμός βαριά/ελαφριά έχει πολλές γκρίζες ζώνες, άρα δεν είναι βοηθητικός, ενώ η ψυχή, το σώμα και οι κοινωνικές συνιστώσες δεν είναι ξεχωριστές οντότητες. Για παράδειγμα: η φτώχεια αυξάνει πολύ το stress και 15 την κατάθλιψη, τα οποία με τη σειρά τους επιδρούν στη σωματική υγεία. Τα προβλήματα σωματικής υγείας επιδεινώνουν ακόμα περισσότερο την ψυχική υγεία και σταδιακά ο άνθρωπος μπορεί να μην μπορεί πια να εργαστεί, άρα να χειροτερεύει κι άλλο η οικονομική του κατάσταση.

Τώρα έχουμε προχωρήσει από την υποτιμητική προσέγγιση που φέρουν οι εκφράσεις "αυτός είναι του γιατρού" ή "έχει τα ψυχολογικά του". Ακόμα και στις “βαριές” καταστάσεις ανθρώπων, που χρειάζονται νοσηλεία, είναι συνήθως αδύνατη η πλήρης και μακροπρόθεσμη ανάρρωση χωρίς ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις από κλινικούς ψυχολόγους. Ομοίως, οι "ελαφριές" περιπτώσεις, συχνότατα, κρύβουν κάποιο υποκείμενο σωματικό νόσημα, όπως πχ. τα αυτοάνοσα. Άρα, χρειάζεται οπωσδήποτε ιατρική διερεύνηση. Οι δύο κατηγορίες επαγγελματιών λειτουργούν συμπληρωματικά. Επειδή όμως και πάλι, κάποιος άνθρωπος εκτός αυτού του χώρου μπορεί να μην ξέρει σε ποιον να απευθυνθεί, παραθέτω μερικά tips:

• Καλό είναι να ψάχνει κανείς για έναν επαγγελματία, είτε ψυχολόγο, είτε ψυχίατρο, για τον οποίο να υπάρχουν πολύ καλές συστάσεις. Έτσι, αν χρειάζεται πχ. ψυχίατρο, ο σωστά εκπαιδευμένος επαγγελματίας ψυχολόγος θα γνωρίζει να τον παραπέμψει εκεί. Αντιστρόφως, αν πρόκειται για περίπτωση που αντιμετωπίζεται κυρίως με ψυχοθεραπεία, ένας σωστός ψυχίατρος, που δεν έχει εκπαίδευση σε ψυχοθεραπεία, οφείλει να τον παραπέμψει σε ψυχοθεραπευτή, ψυχολόγο ή ψυχίατρο.
• Μπορεί να κανείς να ψάξει για πληροφορίες σχετικά με την εκπαίδευση του επαγγελματία στο internet, ή να ρωτήσει τον ίδιο. Αν αντιμετωπίζει ένα πολύ ειδικό θέμα (πχ. χρήση ουσιών, αλκοολισμό, διατροφικές διαταραχές) καλό είναι να μιλήσει με κάποιον που έχει εξειδίκευση σε αυτό το θέμα.
• Αν υφίσταται γνωστό οικογενειακό ή ατομικό ιστορικό σωματικής ή ψυχικής νόσου, ή αντιμετωπίζονται και σοβαρά σωματικά συμπτώματα (πχ. υποθυρεοειδισμό, διαβήτη, νευρολογικό νόσημα, ταχυπαλμία, δυσκολία στην αναπνοή, κατάθλιψη, ψύχωση), χρειάζεται να ξεκινήσει από κάποιον ψυχίατρο.
• Περιπτώσεις που μπορούν να αντιμετωπιστούν, είτε με ψυχοθεραπεία, είτε με φαρμακευτική αγωγή είναι: η ήπια 16 κατάθλιψη, η ήπια αγχώδης διαταραχή, το PTSD. Περιπτώσεις που μπορούν να αντιμετωπιστούν κυρίως με ψυχοθεραπεία είναι: οι φοβίες, οι διατροφικές διαταραχές, οι σωματοδυσμορφικές διαταραχές, οι διαταραχές προσωπικότητας, η απόκτηση συγκεκριμένων δεξιοτήτων (πχ. διεκδίκηση, διαπροσωπικές δυσκολίες). Περιπτώσεις που μπορούν να αντιμετωπιστούν κυρίως με φαρμακευτική αγωγή είναι: οι ψυχώσεις (πχ. φωνές και πεποιθήσεις εκτός πραγματικότητας), η βαριά κατάθλιψη ή η αγχώδης διαταραχή, η μανία, η βαριά ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή.
• Ανάλογα με την περίπτωση, παίζει ρόλο και η προσωπική προτίμηση. Για παράδειγμα, μπορεί να μην είναι επιθυμητή η φαρμακευτική αγωγή, ή αντίθετα να μην θέλει ή να μην μπορεί ο άνθρωπος να διαθέσει χρόνο και οικονομικά μέσα για ψυχοθεραπεία και να επιθυμεί ένα πιο γρήγορο αποτέλεσμα. Πολλοί επιλέγουν να τα κάνουν και τα δύο παράλληλα.
• Αν δεν αισθάνεται κανείς ότι έχει ικανοποιητική πρόοδο, ή νιώθει ότι δεν του ταιριάζει ο επαγγελματίας στον οποίο απευθύνθηκε, είναι καλή ιδέα να πάρει μια δεύτερη γνώμη. Αυτό δε σημαίνει απαραίτητα ότι ο πρώτος δεν είναι καλός επαγγελματίας, μπορεί απλά να μην είναι κατάλληλος για τις δικές του ανάγκες.
• Η καλή σχέση – με τον επαγγελματία ψυχικής υγείας – έχει από μόνη της θεραπευτικές ιδιότητες.

Περιοδικό Εντελέχεια
Tεύχος 1ο
Iούνιος 2021