Γράφουν: Μαργαρίτα Στεργίου, Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, Τμήμα Διατροφής ΕΛΑΪΣ-UNILEVER Α.Ε., M.Sc Διατροφής & Τεχνολογίας Τροφίμων Πανεπιστήμιο Bordeaux I, Γαλλία, M.Sc Διατροφής & Δημόσιας Υγείας & Παπαχρήστος Παρασκευάς, Διαιτολόγος - Διατροφολόγος, M.Sc

«Ο χορτάτος λέει ψωμί και ο νηστικός ψωμάκι», μια από τις λαϊκές ρήσεις για το ψωμί που έχει μείνει μέχρι και σήμερα και δείχνει την αξία του ψωμιού. Η θέση του ψωμιού σε όλες της πτυχές της ζωής ενισχύεται και από τη θέση που έχει αυτό στη Χριστιανική, Ορθόδοξη Εκκλησία (άρτοι, πρόσφορα και κόλλυβα).

Εδώ και χιλιάδες χρόνια και με συνεχώς αυξανόμενους ρυθμούς, ο άνθρωπος φτιάχνει ψωμί, έχοντας αναγνωρίσει από πολύ νωρίς τη μεγάλη του θρεπτική αξία.

Το ψωμί παρασκευάζεται από αλεύρι, νερό και μαγιά. Τα τελευταία χρόνια μπορούμε να βρούμε μεγάλη ποικιλία ανάλογα με τον τύπο του αλεύρου που χρησιμοποιείται, δίνοντας ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στο καθένα. Το κοινό (λευκό) ψωμί ή πολυτελείας με αλεύρι τύπου 70%, χωρίς πίτουρο. Το ψωμί σίκαλης που γίνεται από μείγμα σιτάλευρου και άλευρου σίκαλης. Το ψωμί ολικής αλέσεως που παρασκευάζεται από άλεσμα όλου του σιταριού (μαζί με το φλοιό). Το πολύσπορο ψωμί που γίνεται από το σύνολο των δημητριακών, όπως το σιτάρι, κριθάρι, σίκαλη, βρώμη, καλαμπόκι και πολλές φορές με ανάμειξη άλλων σπόρων ή ξηρών καρπών (σουσάμι, νιφάδες βρώμης, καρύδι). Τα ψωμιά του εμπορίου περιέχουν συνήθως και κάποιες βελτιωτικές ύλες.

Η θρεπτική αξία του ψωμιού εξαρτάται από το αλεύρι που έχει χρησιμοποιηθεί για την παρασκευή του, επειδή η διαδικασία της άλεσης καταστρέφει μεγάλο μέρος των θρεπτικών συστατικών. Οι πρωτεΐνες του σιταριού είναι κυρίως γλουτένη, προλαμίνη και λευκοσίνη. Η γλουτένη προσδίδει τις επιθυμητές ιδιότητες στην αρτοζύμη όπως την στερεότητα, την ελαστικότητα, την αντοχή και το χρώμα. Ο καρπός του σιταριού είναι πλούσιος σε μεταλλικά άλατα και βιταμίνες, ιδίως του συμπλέγματος Β. Επομένως, το λευκό ψωμί υπολείπεται θρεπτικά από το μαύρο και το ολικής αλέσεως, επειδή περιέχει ελάχιστες φυτικές ίνες, λιγότερες βιταμίνες και μεταλλικά άλατα. Το ψωμί ολικής αλέσεως είναι μεν πλουσιότερο σε σίδηρο, ψευδάργυρο και ασβέστιο, αλλά λόγω της υψηλής περιεκτικότητας σε φυτικό οξύ, η απορρόφηση τους είναι μειωμένη.

Είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι η κατανάλωση του ψωμιού είναι μια υγιεινή επιλογή. Το ολικής αλέσεως ψωμί περιέχει περίπου τη διπλάσια ποσότητα μαγνησίου από το λευκό, μέταλλο το οποίο τελευταίες έρευνες το φέρνουν να έχει αντικαταθλιπτική δράση. Επιπρόσθετα, το ολικής αλέσεως ψωμί είναι πλούσιο σε φυτικές ίνες. Οι τελευταίες φαίνεται να προστατεύουν από καρδιαγγειακές παθήσεις, συμβάλλοντας στην αποβολή της χοληστερίνης και στη μείωση της κακής (LDL) χοληστερίνης. Επιπλέον, το σάκχαρο αίματος με την κατανάλωση φυσιολογικής ποσότητας ψωμιού αυξάνει σταθερά και όχι απότομα δημιουργώντας μεγάλες υπεργλυκαιμικές και υπογλυκαιμικές καμπύλες, κάτι που δεν μας συμφέρει.

Το ψωμί δεν παχαίνει. Μια λεπτή φέτα ψωμί αποδίδει περίπου 80 θερμίδες και είναι πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά. Αυτό που αυξάνει το θερμιδικό του περιεχόμενο είναι οι τροφές με πολλά κορεσμένα λιπαρά (τυρί, σάλτσες, ζωικό βούτυρο), ενώ μια καλή επιλογή π.χ. για το πρωινό ή για ένα τοστ είναι η χρήση φυτικής μαργαρίνης για επάλειψη.

Πολλοί καταναλωτές χρησιμοποιούν μαργαρίνη καθημερινά, αλλά δεν γνωρίζουν τι ρόλο έχουν οι μαργαρίνες σε ένα υγιεινό διαιτολόγιο. Οι μαλακές φυτικές μαργαρίνες είναι χαμηλές σε κορεσμένα και ελεύθερες από trans λιπαρά, ενώ παράλληλα είναι πλούσιες σε ακόρεστα λιπαρά. Αυτό κάνει τις μαργαρίνες μια πολύ πιο υγιεινή επιλογή σε σχέση με το βούτυρο (συμπεριλαμβανομένου και του βουτύρου για επάλειψη και των μιγμάτων βουτύρου), καθώς το βούτυρο είναι ζωικό προϊόν και έχει υψηλή περιεκτικότητα σε κορεσμένα λιπαρά οξέα. Δεν είναι τυχαίο, ότι διεθνείς οργανισμοί, όπως η Αμερικανική Ένωση Καρδιολογίας (American Heart Association - AHA) συστήνουν τη «χρήση μαργαρίνης αντί ζωικού βουτύρου» (1). Την ίδια σύσταση κάνει και το Αυστραλιανό Ίδρυμα Καρδιολογίας (Australian Heart Foundation) (2).

Υπάρχουν, όμως, και άλλοι λόγοι για να αρχίσει κάποιος να χρησιμοποιεί μαργαρίνη. Οι φυτικές μαλακές μαργαρίνες είναι πολύ καλή φυσική πηγή των απαραίτητων πολυακόρεστων ω-3 & ω-6 λιπαρών οξέων και, επιπλέον, περιέχουν τις λιποδιαλυτές βιταμίνες Α, D και E.

Σε πρόσφατη μελέτη των Zatonski & Willet του 2005, που δημοσιεύθηκε στο έγκριτο επιστημονικό περιοδικό Βritsh Medical Journal (3), διαπιστώθηκε ότι «η θνησιμότητα από στεφανιαία νόσο μπορεί να μειωθεί με μερική αντικατάσταση των κορεσμένων λιπαρών από πολυακόρεστα, και χαμηλή πρόσληψη trans λιπαρών". Πιο συγκεκριμένα, κατά τη δεκαετία 1990 με 1999, βρέθηκε ότι η αντικατάσταση του βουτύρου από μαργαρίνη είχε σαν αποτέλεσμα τη μείωση κατά 30% του κινδύνου για θάνατο από στεφανιαία νόσο.

Οι φυτικές μαλακές μαργαρίνες παίζουν καθοριστικό ρόλο στη διατροφή. Για να επιτευχθεί βέλτιστη υγεία, οι ειδικοί συμφωνούν ότι η καθημερινή χρήση μαργαρίνης εκτός από το ότι αποδείχθηκε ότι είναι καλύτερη από την κατανάλωση βουτύρου είναι, επίσης, καλύτερη από το να μην χρησιμοποιεί κανείς τίποτα για επάλειψη. Η διατροφική σύσταση παραμένει ίδια κατά τα τελευταία 20 χρόνια: αντικαταστήστε το βούτυρο και τις σκληρές μαργαρίνες με φυτικές μαλακές μαργαρίνες και προϊόντα επάλειψης με χαμηλά λιπαρά.

Μέσα στα πλαίσια, λοιπόν, της μεσογειακής διατροφής η οποία συστήνει το ελαιόλαδο ως το κύριο προστιθέμενο λιπίδιο, οι φυτικές μαλακές μαργαρίνες μπορούν να ενταχθούν σε ένα ισορροπημένο διαιτολόγιο ως μια εξίσου υγιεινή λύση – χωρίς να υστερεί σε γεύση - για χρήσεις όπως η επάλειψη στο ψωμί στο πρωινό μας, στο σάντουιτς ή το τοστ, αλλά και στη μαγειρική ή ζαχαροπλαστική για να δώσει γεύση στα μακαρόνια, σε βραστά λαχανικά και, φυσικά, στα διάφορα γλυκίσματα.

Μαργαρίτα Στεργίου
Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, Τμήμα Διατροφής ΕΛΑΪΣ-UNILEVER Α.Ε.
M.Sc Διατροφής & Τεχνολογίας Τροφίμων Πανεπιστήμιο Bordeaux I, Γαλλία M.Sc Διατροφής & Δημόσιας Υγείας

Παπαχρήστος Παρασκευάς
Διαιτολόγος - Διατροφολόγος, M.Sc
www.mednutrition.gr