Μέσα από τη δουλειά του δίνει τη δυνατότητα σε γυναίκες που «χτυπήθηκαν» σε νεαρή ηλικία από τον καρκίνο να εξασφαλίσουν, λίγο πριν ξεκινήσουν τη μάχη εναντίον της νόσου, ένα εισιτήριο στη μητρότητα. Πώς; Καταθέτοντας, πριν από την έναρξη της χημειοθεραπείας, ωοθηκικό ιστό στην πρώτη Τράπεζα Ωοθηκικού Ιστού που λειτουργεί πλέον στη χώρα μας. Ο υπεύθυνος της Τράπεζας, δρ Ιωάννης Ζερβομανωλάκης, εξηγεί στο «Ρ.Μ.» πώς οι νεαρές γυναίκες με καρκίνο, που επιθυμούν την απόκτηση παιδιών μετά το τέλος της θεραπείας, μπορούν πλέον να διεκδικήσουν το «όνειρο».

Τράπεζα Ωοθηκικού Ιστού: Είναι κάτι διαφορετικό από το «καταψύχω τα ωάριά μου», που ακούμε συνήθως;

Ναι, είναι διαφορετικό. Ενώ στην κατάψυξη ωαρίων απαιτείται προετοιμασία της γυναίκας, δηλαδή πρέπει να πάρει κάποιες ορμόνες για ένα διάστημα περίπου δύο εβδομάδων, ώστε να ωριμάσουν τα ωάρια που θα ληφθούν και θα καταψυχθούν, στη δική μας περίπτωση καταψύχουμε ιστό, δηλαδή ένα κομμάτι από την ωοθήκη, χωρίς προηγουμένως να δώσουμε στη γυναίκα κάποια φάρμακα.
Η μέθοδος απευθύνεται σε γυναίκες που πάσχουν από ασθένειες όπως λευχαιμίες, λευκώματα ή καρκίνο του μαστού και πρέπει άμεσα να ξεκινήσουν χημειοθεραπεία.
Επειδή ο χρόνος της προετοιμασίας των δύο εβδομάδων δεν υπάρχει, καταψύχουμε ιστό ωοθήκης που παίρνουμε με λαπαροσκόπηση, για να μπορέσουμε να τον επαναμεταμοσχεύσουμε αργότερα, όταν η γυναίκα θα έχει συμπληρώσει τη χημειοθεραπεία και θα έχει παραμείνει, για τουλάχιστον δύο χρόνια, χωρίς επανεμφάνιση της ασθένειάς της.

Πώς η επαναμεταμόσχευση εξασφαλίζει τη γονιμότητα;

Αφού βάλουμε τον ιστό στη θέση από την οποία τον έχουμε πάρει, παρακολουθούμε με ορμονικό έλεγχο την ανταπόκρισή του, ενώ με ειδικά φάρμακα διεγείρουμε τον ιστό και παίρνουμε ώριμα ωάρια.

Έχετε κάνει μία από τις πρώτες επαναμεταμοσχεύσεις στον κόσμο. Τί σας δίδαξε αυτή η περίπτωση;

Η επαναμεταμόσχευση έγινε το Φεβρουάριο του 2009. Η ασθενής έπασχε από μια νόσο του αίματος που λέγεται απλαστική αναιμία και είναι 35 ετών. Βρίσκεται στο Ινσμπρουκ, όπου εργαζόμουν μέχρι από μερικούς μήνες, και, όπως μαθαίνω από τους συναδέλφους μου που την παρακολουθούν σήμερα, ο ιστός ανταποκρίνεται ικανοποιητικά και παράγει ορμόνες. Ελπίζουμε ότι σύντομα η γυναίκα αυτή θα μπορέσει να γίνει μητέρα.

Πόσο ασφαλής και πόσο αποτελεσματική είναι η μέθοδος;

Μέχρι αυτή τη στιγμή έχουν γίνει περίπου 40 τέτοιες επαναμεταμοσχεύσεις σε όλο τον κόσμο, που έχουν δημοσιευθεί σε επιστημονικά περιοδικά. Έως τώρα κανένας κίνδυνος δεν έχει αναφερθεί.

Σε ποιες γυναίκες απευθύνεται αυτή η νέα υπηρεσία;

Σε νεαρές γυναίκες οι οποίες, λόγω καρκίνου ή λεμφώματος, χάνουν τη γονιμότητά τους. Ένα από τα φάρμακα που χρησιμοποιούν οι γιατροί για να θεραπεύσουν τις γυναίκες αυτές, η κυκλοφωσφαμίδη, συνδέεται, λόγω της τοξικότητάς της, με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης αμηνόρροιας και, επομένως, αδυναμία τεκνοποίησης μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας. Στη σημερινή εποχή, εφόσον έχουμε τη δυνατότητα να παρέχουμε τη γυναίκα αυτή την υπηρεσία διατήρησης της γονιμότητας, είναι σημαντικό κάθε γιατρός που ασχολείται με τα θέματα της Ογκολογίας να κουβεντιάσει με τη γυναίκα τις δυνατότητες που υπάρχουν.

Μιλήσατε για μια εξειδικευμένη υπηρεσία. Στην Ελλάδα υπήρχε πεδίο να γίνει κάτι τέτοιο;

Σαφώς και υπήρχε πεδίο. Όπως σε όλες της ευρωπαϊκές χώρες, έτσι και στην Ελλάδα, μεγάλος αριθμός γυναικών που βρίσκονται σε αναπαραγωγική ηλικία πάσχουν από διάφορες μορφές καρκίνου. Υπολογίζεται ότι γύρω στις 5.000 Ελληνίδες νοσούν κάθε χρόνο από καρκίνο του μαστού, τον πιο συχνό τύπο καρκίνου στις γυναίκες. Από αυτές τις γυναίκες, το 20% βρίσκεται σε αναπαραγωγική ηλικία. Αντίστοιχα υψηλός είναι και ο αριθμός των γυναικών οι οποίες πάσχουν από λευχαιμία ή από λέμφωμα σε αναπαραγωγική ηλικία.
Λόγω της προόδου της χημειοθεραπείας τα τελευταία 30 χρόνια, το προσδόκιμο επιβίωσης, η πιθανότητα δηλαδή οι γυναίκες αυτές να επιβιώσουν, αφού τελειώσουν τη χημειοθεραπεία, είναι πάρα πολύ υψηλό και βρίσκεται πάνω από 70%. Ενώ όμως έχουν καταφέρει να ξεπεράσουν το εμπόδιο του καρκίνου, αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα στο θέμα της απόκτησης παιδιών.

Πώς γίνεται αυτή η επέμβαση;

Λαπαροσκοπικά. Είναι μια πολύ απλή επέμβαση ρουτίνας, η γυναίκα δεν μπαίνει σε διαδικασία να έχει μεγάλη τομή. Είναι μια διαδικασία που κρατάει γύρω στη μισή ώρα. Η γυναίκα, μπορεί ,είτε το βράδυ της ίδιας ημέρας, είτε την επομένη, να πάει στο σπίτι της και να αρχίσει άμεσα τη θεραπεία που έχει συζητήσει με τον ογκολόγο της.
Μετά την αφαίρεση του ιστού, το μόσχευμα μεταφέρεται στο εργαστήριο και χωρίζεται σε μικρά κομμάτια, τα οποία εν συνεχεία καταψύχονται για να επαναμεταμοσχευθούν όταν κριθεί σκόπιμο και όταν η γυναίκα επιθυμεί να αποκτήσει παιδιά.
Ο ιστός ο οποίος καταψύχεται μπορεί πραγματικά να μείνει ζωντανός και να λειτουργήσει μετά την επαναμεταμόσχευση όταν κριθεί σκόπιμο και όταν η γυναίκα επιθυμεί να αποκτήσει παιδιά.
Ο ιστός ο οποίος καταψύχεται μπορεί πραγματικά να μείνει ζωντανός και να λειτουργήσει μετά την επαναμεταμόσχευση, ακόμη κι εάν η επέμβαση και η κατάψυξη έχουν γίνει πολλά χρόνια πριν.

Πώς αντιδρούν οι γυναίκες;

Η γυναίκα που έρχεται από τον ογκολόγο της με τη διάγνωση καρκίνου αντιμετωπίζει σίγουρα έναν τεράστιο φόβο για το εάν θα μπορέσει μετά το τέλος της θεραπείας να παραμείνει στη ζωή. Πρώτο της μέλημα είναι αυτό, να μπορέσει δηλαδή να ανταποκριθεί στη θεραπεία και να είναι υγιής μετά το πέρας της. Παρ' όλα αυτά, όταν οι γυναίκες μάθουν για την πιθανή απώλεια της γονιμότητάς τους μετά το τέλος της χημειοθεραπείας και τεθεί το θέμα της διατήρησης της γονιμότητάς τους, αντιδρούν πάντοτε θετικά.
Η έννοια της μητρότητας και η επιθυμία για την απόκτηση παιδιών υπάρχει σε κάθε γυναίκα, ακόμη και στις γυναίκες μικρής ηλικίας. Στην κλινική του Ινσμπρουκ, όπου εργαζόμουν ως αναπληρωτής διευθυντής, είχαμε κορίτσια 14, 15 και 16 ετών που είχαν εμφανίσει ξαφνικά λευχαιμίες και λέμφωμα. Αυτό που μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση ήταν ότι τα κορίτσια αυτά, παρόλο που ήταν μικρά, είχαν πολύ έντονο το αίσθημα της μητρότητας και της απόκτησης παιδιών στο μέλλον και ανταποκρίθηκαν πολύ καλά στη διαδικασία διατήρησης της γονιμότητας.

Έχουν γεννηθεί παιδιά μέσα από τέτοιες διαδικασίες;

Έχουν γεννηθεί επτά παιδιά παγκοσμίως, τα οποία είναι απόλυτα υγιή. Το μεγαλύτερο έχει ηλικία 5 ετών και ζει στο Βέλγιο.

Οι γυναίκες που θέλουν να καθυστερήσουν τη μητρότητα, θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τη μέθοδο αυτή;

Παρόλο που αυτήν τη στιγμή αυτό το σενάριο φαντάζει, για τα δεδομένα μας, μακρινό, στην Αμερική υπάρχουν ήδη γυναίκες που έχουν επωφεληθεί από τη μέθοδο. Γυναίκες που δεν επιθυμούν να γίνουν μητέρες άμεσα, κατέψυξαν ωοθηκικό ιστό στην ηλικία των 25-30 ετών, όσο δηλαδή ακόμη είχαν φυσιολογική λειτουργία των ωοθηκών τους. Με βάση στατιστικά στοιχεία από την κεντρική Ευρώπη, ο μέσος όρος ηλικίας της γυναίκας κατά τη στιγμή του πρώτου τοκετού έχει πλέον φτάσει στα 30 έτη. Οι γυναίκες που έρχονται στο ιατρείο μου με προβλήματα γονιμότητας έχουν κατά μέσον όρο ηλικία πάνω από 35 χρόνια. Αυτό σημαίνει στην πράξη ότι, όταν η γυναίκα νοιώσει έτοιμη να κάνει οικογένεια, έχει φτάσει συνήθως σε μια ηλικία τέτοια, που είναι πολύ πιθανό να έχει πρόβλημα γονιμότητας.

Πέρα από την ηλικία, ποιοι άλλοι παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν τη γονιμότητα μιας γυναίκας;

Η ηλικία είναι σαφώς ο πιο σημαντικός παράγοντας. Πέρα από αυτό, τη γονιμότητα μιας γυναίκας μπορούν να επηρεάσουν καθαρά οργανικοί παράγοντες, όπως η λειτουργία των σαλπίγγων, προβλήματα στη μήτρα, όπως πολυποδες ή ινομυώματα, καθώς και ορμονικές διαταραχές. Αρκετές γυναίκες έχουν ακούσει τον όρο «πολυκυστικές ωοθήκες». Οι πολυκυστικές ωοθήκες είναι η πιο συχνή μορφή ορμονικών διαταραχών, στην οποία οι γυναίκες δεν έχουν κανονική περίοδο και δεν μπορούν να μείνουν έγκυοι άμεσα.
Ο τρόπος ζωής, το αλκοόλ, το κάπνισμα, η παχυσαρκία λειτουργούν επίσης επιβαρυντικά σε μια γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει παιδιά. Διατροφή και χημικά επίσης παίζουν το ρόλο τους.
Πρέπει, ωστόσο, να τονίσουμε ότι όχι μόνο η γυναίκα, αλλά και ο άντρας μπορεί να ευθύνεται εξίσου για την πιθανή υπογονιμότητα του ζευγαριού. Σύμφωνα με μελέτες που έχουν γίνει, γνωρίζουμε ότι η ποιότητα του σπέρματος έχει ελαττωθεί σημαντικά σε σχέση με τα προηγούμενα 40 χρόνια. Επιπλέον, το σύγχρονο ζευγάρι έχει πραγματικά πολύ λίγο χρόνο να αφοσιωθεί στο θέμα αυτό, έχει πολύ πιο αραιές σεξουαλικές επαφές σε σχέση με το παρελθόν και αυτός είναι σίγουρα ένας παράγοντας που δυσκολεύει το ζευγάρι στο να μπορέσει να αποκτήσει παιδί.

Σε ποιά ηλικία είναι καλό μια γυναίκα να κάνει παιδί προκειμένου να αποφύγει περιπέτειες ή προβλήματα;

Σίγουρα, μια γυναίκα που είναι κάτω των 30 ετών είναι πολύ πιο εύκολο να γίνει μητέρα. Η ποιότητα των ωαρίων ελαττώνεται σημαντικά μετά το 35ο έτος της ηλικίας, επομένως καλό θα είναι οι γυναίκες οι οποίες δεν έχουν ακόμη περάσει τα 35 και σκέφτονται να κάνουν οικογένεια να βιαστούν.

Πόσο καθοριστικός είναι ο ρόλος του γιατρού στην προσέγγιση ενός ζευγαριού που αντιμετωπίζει πρόβλημα γονιμότητας;

Είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι το πρόβλημα της υπογονιμότητας απασχολεί μεγάλο αριθμό ζευγαριών αυτήν τη στιγμή, τόσο στην Ελλάδα όσο και παγκοσμίως. Υπολογίζεται ότι 1 στα 6 ζευγάρια αντιμετωπίζει πρόβλημα υπογονιμότητας. Αν και ο πολύς κόσμος πιστεύει ότι πρόβλημα της υπογονιμότητας αφορά τη γυναίκα, οι στατιστικές μελέτες δείχνουν ότι τόσο οι άντρες όσο και οι γυναίκες ευθύνονται εξίσου, σε ποσοστό 40%. Σε ένα ποσοστό 20% υπάρχει πρόβλημα και στους δυο συντρόφους. Η εμπειρία μου μου λέει ότι είναι σημαντικό να πείσουμε το ζευγάρι πως μέσα από αυτήν τη διαδικασία μπορεί να καταφέρει να αποκτήσει παιδί, να κρατήσουμε την ισορροπία ανάμεσα στους δύο συντρόφους, να δούμε πού οφείλεται αυτό, να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα με την απαραίτητη διακριτικότητα και να έχουμε ένα καλό αποτέλεσμα. Είναι πολύ σημαντικό ο γιατρός να παραμείνει κοντά στο ζευγάρι σε μια αποτυχημένη προσπάθεια εξωσωματικής γονιμοποίησης και να τους δώσει να καταλάβουν ότι μπορεί να χάθηκε μεν μια ευκαιρία, αλλά θα πρέπει να συνεχίσουν την προσπάθεια.

Το ψυχολογικό βάρος μιας τέτοιας εξωσωματικής είναι μεγαλύτερο σε μια γυναίκα;

Τόσο ο άντρας όσο και η γυναίκα χρειάζονται ψυχολογική υποστήριξη. Το ζευγάρι που έχει φτάσει στο σημείο να αναζητήσει τη γνώμη του ειδικού έχει μπει στη διαδικασία διερεύνησης της αδυναμίας απόκτησης παιδιών αρκετό καιρό πριν, με αποτέλεσμα να υπάρχουν εντάσεις στη σχέση.

Δρ Ιωάννης Ζερβομανωλάκης
Μαιευτήρας - Χειρουργός Γυναικολόγος
Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Βόννης Γερμανίας
Εξειδικευμένος στην Εξωσωματική Γονιμοποίηση