Ο πόνος είναι ένα από τα πιο συχνά συμπτώματα που οδηγούν στην αναζήτηση ιατρικής φροντίδας. Ειδικότερα ο πόνος στη στοματοπροσωπική περιοχή μπορεί να είναι δυσβάστακτος αφού επηρεάζει δυσμενώς καθημερινές λειτουργίες όπως η μάσηση, η κατάποση και η ομιλία. Ο στοματοπροσωπικός πόνος μπορεί να οφείλεται σε μια μεγάλη ποικιλία παθολογικών καταστάσεων και διακρίνεται σε μυοσκελετικό (π.χ. κροταφογναθικές δυσλειτουργίες), νευροπαθητικό (π.χ. νευραλγία τριδύμου), αγγειακό (π.χ. κροταφική αρτηρίτιδα), νευροαγγειακό (π.χ.ημικρανία) και πόνο προκαλούμενο από τοπικές (π.χ. παθήσεις σιαλογόνων αδένων) ή συστηματικές παθολογικές καταστάσεις (π.χ. σκλήρυνση κατά πλάκας, ινομυαλγία). Επίσης, στη στοματοπροσωπική περιοχή εμφανίζεται συχνά αντανακλαστικός πόνος ο οποίος μπορεί να αποτελέσει ένα πολύπλοκο διαγνωστικό πρόβλημα.

Οι κροταφογναθικές δυσλειτουργίες αποτελούν τη δεύτερη συχνότερη αιτία στοματοπροσωπικού πόνου μετά τον πόνο οδοντικής αιτιολογίας και τη συχνότερη αιτία χρόνιου στοματοπροσωπικού πόνου. Ο όρος κροταφογναθικές δυσλειτουργίες αναφέρεται σε μια πληθώρα παθήσεων που μπορεί να προσβάλλουν τους μύες της μασήσεως και τις κροταφογναθικές αρθρώσεις (αρθρώσεις των γνάθων). Τα συμπτώματα για τα οποία ο ασθενής συνήθως αναζητά θεραπεία περιλαμβάνουν πόνο στην κάτω γνάθο, στο αυτί και την περιοχή μπροστά από το αυτί, μειωμένη διάνοιξη του στόματος, συχνούς πονοκεφάλους, ήχους από τις κροταφογναθικές αρθρώσεις και απόκλιση της κάτω γνάθου κατά τη διάνοιξη του στόματος. Ο πόνος συνήθως επιδεινώνεται κατά τη λειτουργία της γνάθου (π.χ. μάσηση σκληρών τροφών, χασμουρητό).

Οι κροταφογναθικές δυσλειτουργίες προσβάλλουν συχνότερα γυναίκες συγκριτικά με άντρες. Πιθανοί αιτιολογικοί και επιβαρυντικοί παράγοντες περιλαμβάνουν τραυματισμό, επαναλαμβανόμενο μικροτραυματισμό (π.χ. λόγω σφιξίματος δοντιών ή συχνής μάσησης τσίκλας), γενετική προδιάθεση, αυξημένα επίπεδα άγχους, κακή ποιότητα ύπνου και συγκλεισιακές ανωμαλίες. Οι κροταφογναθικές δυσλειτουργίες διαχωρίζονται σε 3 βασικές κατηγορίες: 1) διαταραχές των μυών μασήσεως, 2) μετατοπίσεις του διάρθριου δίσκου και 3) παθήσεις των κροταφογναθικών αρθρώσεων.

Διαταραχές των μυών μασήσεως

Οι διαταραχές των μυών μασήσεως διακρίνονται σε: α) μυοπεριτονιακό πόνο, β) μυοσίτιδα και γ) μυϊκό σπασμό. Ο μυοπεριοτονιακός πόνος χαρακτηρίζεται από την παρουσία ιδιαίτερα επώδυνων κατά τη ψηλάφηση περιοχών μυϊκού ιστού οι οποίες αναφέρονται ως ζώνες διέγερσης (trigger points). Η ψηλάφηση των ζωνών διέγερσης προκαλεί όχι μόνο τοπικό πόνο αλλά και αντανακλαστικό πόνο σε συγκεκριμένες περιοχές της κεφαλής και του τραχήλου. Ο ασθενής συνήθως αναφέρει συνεχή μυϊκό πόνο ο οποίος επιδεινώνεται κατά τη λειτουργία του μυός. Οι ζώνες διέγερσης στους μύες της μασήσεως μπορεί να αντανακλούν πόνο στα οπίσθια δόντια και στην κροταφική περιοχή.

Συνεπώς, ο μυοπεριτονιακός πόνος μπορεί να εκδηλωθεί ως οδοντικός πόνος ή κεφαλαλγία. Η μυοσίτις είναι φλεγμονή του μυϊκού ιστού, μπορεί να προκύψει από επεκτεινόμενη λοίμωξη ή οξύ τραυματισμό και εμφανίζεται με συνεχή πόνο, οίδημα, ερυθρότητα και αυξημένη θερμοκρασία του προσβληθέντος μυός. Ο μυϊκός σπασμός είναι η οξεία βράχυνση του μυός και εμφανίζεται με έντονο πόνο και σημαντική μείωση του εύρους κίνησης του μυός.

Μετατοπίσεις του διάρθριου δίσκου

Οι μετατοπίσεις του διάρθριου δίσκου συνήθως χαρακτηρίζονται από πρόσθια μετατόπιση του χόνδρινου δίσκου (μηνίσκου) που παρεμβάλλεται ανάμεσα στις οστικές αρθρικές επιφάνειες και διακρίνονται σε μετατόπιση με επαναφορά και μετατόπιση χωρίς επαναφορά. Όσο αφορά στη μετατόπιση με επαναφορά ο ασθενής παραπονείται για ήχο (συνήθως μεμονωμένο «κλικ») κατά τη διάνοιξη του στόματος. Επίσης, μπορεί να συνυπάρχει στιγμιαία δυσκολία μετακίνησης της γνάθου («μάγκωμα») κατά τη διάνοιξη του στόματος και πόνος στην άρθρωση. Η μετατόπιση χωρίς επαναφορά χαρακτηρίζεται από αισθητή μείωση της διάνοιξης του στόματος («κλείδωμα» της άρθρωσης). Ο ασθενής μπορεί να αναφέρει ότι για μεγάλο χρονικό διάστημα εμφάνιζε ήχο όταν άνοιγε το στόμα, ο οποίος έπαψε να ακούγεται και ταυτόχρονα «κλείδωσε» η άρθρωση του. Η οξεία φάση τις περισσότερες φορές συνοδεύεται από έντονο πόνο ο οποίος επιδεινώνεται κατά τη λειτουργία της γνάθου.

Παθήσεις των κροταφογναθικών αρθρώσεων

Οι πιο συχνές παθήσεις των κροταφογναθικών αρθρώσεων είναι η θυλακίτιδα και η οστεοαρθρίτιδα. Η θυλακίτιδα των κροταφογναθικών αρθρώσεων αναφέρεται στη φλεγμονή του αρθρικού θυλάκου ο οποίος περιβάλλει την άρθρωση. Η θυλακίτιδα χαρακτηρίζεται από συνεχή πόνο στην περιοχή της άρθρωσης, ευαισθησία στη ψηλάφηση, περιορισμό της διάνοιξης του στόματος και διαταραχή της σύγκλεισης των δοντιών στη σύστοιχη πλευρά. Η οστεοαρθρίτιδα των κροταφογναθικών αρθρώσεων προκαλεί εκφυλιστικές αλλοιώσεις των αρθρικών επιφανειών. Ο ασθενής εμφανίζει πόνο, ευαισθησία κατά τη ψηλάφηση των αρθρώσεων και κρηγμώδεις ήχους κατά τις κινήσεις της γνάθου. Κατά την ακτινογραφική απεικόνιση αποκαλύπτονται οστικές αλλοιώσεις.

Η θεραπεία των κροταφογναθικών δυσλειτουργιών εξατομικεύεται ανάλογα με τη συγκεκριμένη διάγνωση που θα τεθεί. Σημαντικό ρόλο παίζει η ενημέρωση του ασθενή για την πάθησή του και η προσπάθεια να ανευρεθούν και να εξαλειφθούν πιθανοί επιβαρυντικοί παράγοντες. Η φαρμακοθεραπεία μπορεί να περιλαμβάνει παυσίπονα-αντιφλεγμονώδη και μυοχαλαρωτικά. Σε κάποιες περιπτώσεις ο ασθενής παραπέμπεται για φυσικοθεραπεία ενώ όταν συνυπάρχει νυχτερινό σφίξιμο ή τρίξιμο δοντιών (βρυγμός) κατασκευάζεται ενδοστοματικός νάρθηκας τον οποίο ο ασθενής φοράει κατά τη διάρκεια του ύπνου.