Ο Σεπτέμβρης σηματοδοτεί μια νέα αρχή, αφού είναι στενά συνδεδεμένος με το άνοιγμα των σχολείων και το ξεκίνημα της καινούριας σχολικής χρονιάς. Μαζί με τα σχολεία αρχίζουν και οι ανησυχίες των γονιών, αλλά και των ίδιων των παιδιών για το τι θα φέρει η εκάστοτε χρονιά, ποιες θα είναι οι απατήσεις και πώς θα καταφέρουν να αντεπεξέλθουν σε αυτές. Ποια είναι τα συνηθισμένα προβλήματα όμως μπορεί να εμφανίσει ένα παιδί και χρειάζονται αντιμετώπιση; Σε τι διλήμματα μπαίνει ένας γονέας όσον αφορά το πρόγραμμα του παιδιού του και τα όρια που θα του θέσει; Μερικά απ' αυτά θα αναλύσουμε παρακάτω.

«Πρωτάκια»

Τα παιδιά που πηγαίνουν πρώτη φορά στο σχολείο, καθώς κι εκείνα που αλλάζουν σχολικές βαθμίδες ή σχολείο αποτελούν μια ξεχωριστή κατηγορία και χρειάζονται διαφορετική αντιμετώπιση στην έναρξη της σχολικής χρονιάς. Το πόσο θα δυσκολευτούν τα «πρωτάκια» στη νέα πραγματικότητα εξαρτάται από τη γενικότερη προσαρμοστικότητα τόσο των ίδιων των παιδιών όσο και των γονέων στις αλλαγές. Πολύ συχνά οι γονείς είναι εκείνοι που αγχώνονται περισσότερο και δυσκολεύονται να αφήσουν το παιδί να φύγει από κοντά τους. Έτσι του μεταφέρουν όμως τη δυσκολία τους, περνώντας άθελά τους το μήνυμα ότι θεωρούν πως δεν θα τα καταφέρει. Επίσης, επειδή το παιδί θέλει να ικανοποιεί τους γονείς του, πιθανόν να δείξει απροθυμία να πάει στο σχολείο επειδή ξέρει ότι εκείνοι στεναχωριούνται. Ακόμα κι αν δεν υπάρχει τόσο μεγάλη δυσκολία, ο φόβος για το καινούριο και άγνωστο είναι φυσιολογικό να εμφανίζεται τόσο στα παιδιά όσο και στους γονείς, χωρίς να φτάνει σε ακραίες εκδηλώσεις.

Χρειάζεται λοιπόν το παιδί να προετοιμαστεί από τους γονείς για τη νέα πρόκληση που θα αντιμετωπίσει, ιδιαίτερα όταν είναι η πρώτη φορά που πηγαίνει σχολείο. Είναι απαραίτητο οι γονείς να εξηγήσουν στο παιδί ότι το σχολείο και το διάβασμα είναι η δική του δουλειά, όπως οι γονείς έχουν τη δική τους. Καλό είναι το παιδί να δει το χώρο στον οποίο θα πάει πριν ξεκινήσουν τα μαθήματα και να γνωρίσει τη δασκάλα του. Αν μάλιστα γνωρίσει ή ήδη γνωρίζει ένα συμμαθητή του θα τον βοηθήσει ακόμα περισσότερο να προσαρμοστεί.

Στα μικρότερα παιδιά κυρίως οι γονείς μπορούν να περιγράψουν σε γενικές γραμμές τις δραστηριότητες που θα έχει το παιδί στο σχολείο μέχρι εκεί βέβαια που γνωρίζουν με βεβαιότητα. Προσοχή να μην δημιουργήσουν μεγάλες προσδοκίες στο παιδί, γιατί αν δεν επαληθευτούν θα απογοητευτεί. Η αγορά σχολικών ειδών και ρούχων είναι επίσης μια διαδικασία που προετοιμάζει τα παιδιά για το σχολείο και καλό είναι να συμμετέχουν τα ίδια στην επιλογή μέσα στα πλαίσια (κυρίως οικονομικά) που θα τους θέσουν οι γονείς τους.

Παρά την προετοιμασία, το κλάμα, αλλά και ο θυμός από τα πρωτάκια στο ξεκίνημα του σχολείου είναι μια απολύτως δικαιολογημένη αντίδραση. Βέβαια, αν τα παιδιά έχουν πάει ήδη στον παιδικό σταθμό έχουν κάνει τον πρώτο αποχωρισμό, οι αντιδράσεις τους μπορεί να είναι πιο ήπιες.

Σε κάθε περίπτωση, οι γονείς χρειάζεται να δείξουν κατανόηση στη δυσκολία των παιδιών, ακόμα και σε μεγαλύτερες ηλικίες, όταν υπάρχει μια αλλαγή στη σχολική ζωή των παιδιών και να μην προσπαθήσουν να εκλογικεύσουν ή να μειώσουν τους φόβους και τις ανησυχίες των παιδιών τους. Απλά χρειάζεται να τα καθησυχάσουν και να τους διαβεβαιώσουν ότι όλοι περνούν δυσκολίες όταν ξεκινούν κάτι καινούριο. Ένα παράδειγμα από τη ζωή των ίδιων των γονέων θα βοηθούσε πολύ!

Τέλος, οι γονείς είναι απαραίτητο να συνειδητοποιήσουν τους δικούς του φόβους, άγχη και ανησυχίες που μπορεί άθελά τους να περνούν στα παιδιά και να τα δυσκολεύουν στον αποχωρισμό από την οικογένεια και στην προσαρμογή τους στη νέα κατάσταση. Επίσης, είναι σημαντικό οι γονείς να διατηρήσουν σταθερή τη ρουτίνα της οικογένειας και το περιβάλλον που ζει το παιδί ώστε να το βοηθήσουν να επικεντρωθεί στη νέα του δραστηριότητα.

Σχολική άρνηση και Σχολική φοβία

Δεν είναι όμως για όλα τα παιδιά επιτυχής η προσαρμογή στη σχολική ζωή. Μπορεί να υπάρχει μια άρνηση από το παιδί να πάει σχολείο. Στις περισσότερες περιπτώσεις, είναι απλά μια προσπάθεια του παιδιού να παραμείνει στην προηγούμενη γνωστή κατάσταση και με τον κατάλληλο χειρισμό σύντομα η αντίστασή του θα καμφθεί, αν οι γονείς δεν ενδώσουν και δεν κρατήσουν το παιδί στο σπίτι. Με κατανόηση, υπομονή και επιμονή είναι απαραίτητο να επιμείνουν ότι αυτή είναι πια η δουλειά του παιδιού.

Αν η άρνηση επιμένει, τότε μπορεί το παιδί να ανήκει σε ένα μικρό ποσοστό παιδιών που αναπτύσσουν σχολική φοβία. Αρνούνται δηλαδή να πάνε στο σχολείο λόγω ενός παράλογου φόβου, χωρίς να εντοπίσουν συγκεκριμένα το λόγο. Βρίσκουν διάφορες δικαιολογίες, όπως για παράδειγμα ότι τους μάλωσε ο δάσκαλος ή το κορόιδεψαν οι συμμαθητές του. Σε μεγαλύτερες ηλικίες μπορεί να απαξιώνει και το εκπαιδευτικό σύστημα.

Το παιδί μπορεί να αναπτύξει και ψυχοσωματικά συμπτώματα, όπως πονοκεφάλους, πόνους στην κοιλιά, διάρροια, εμετούς. Τα συμπτώματα αυτά γίνονται πιο έντονα πριν πάει στο σχολείο και υποχωρούν όταν γυρνάει σπίτι ή τα Σαββατοκύριακα.

Σχολική φοβία αναπτύσσουν κυρίως παιδιά υπερπροστατευμένα ή εξαρτημένα από τους γονείς τους. Δηλαδή παιδιά που έχουν γονείς (και κυρίως μητέρες) αγχώδεις, με φοβίες και υπερπροστατευτικούς που προσκολλούνται εκείνοι πρώτα στο παιδί για να ικανοποιήσουν δικές τους ανάγκες. Στην εφηβεία, η σχολική άρνηση μπορεί να είναι ένα πρώιμο σύμπτωμα ψυχωτικής διαταραχής ή να υποκρύπτει καταθλιπτική διαταραχή.

Τα αίτια εκδήλωσής της ποικίλλουν από το άγχος αποχωρισμού και τις δύσκολες συνθήκες στο σχολείο που προκαλούν άγχος στο μαθητή, μέχρι και μαθησιακές δυσκολίες ή αδιάγνωστη νοητική υστέρηση που δυσκολεύουν το παιδί να ακολουθήσει τους συμμαθητές του. Προβλήματα στο σπίτι, όπως διαζύγιο ή θάνατος στην οικογένεια, καθώς και κάποια σημαντική αλλαγή, όπως εκείνη του σπιτιού ή του σχολείου, μπορεί επίσης να προκαλέσει μια τέτοια αντίδραση. Τέλος, μπορεί το παιδί να έχει κάποιες δικαιολογημένες απουσίες (π.χ. λόγω ασθένειας ή χειρουργείου) και να αισθάνεται ανά την επιστροφή του ότι έχει μείνει πίσω στην παρακολούθηση. Μη θέλοντας να χαλάσει την καλή του εικόνα, αναπτύσσει σχολική φοβία.

Η σχολική φοβία χρειάζεται άμεση παρέμβαση, προκειμένου να μην διαιωνιστεί μια κατάσταση αποχής από το σχολείο που θα είναι εις βάρος του παιδιού. Ταυτόχρονα, όμως, δεν πρέπει το παιδί να πιεστεί να επιστρέψει στο σχολείο. Σημαντικό είναι οι γονείς να διερευνήσουν τους λόγους που το παιδί έχει τέτοιες αντιστάσεις και να τους αντιμετωπίσουν ανάλογα. Η επαφή και συνεργασία με τον δάσκαλο και το σχολείο είναι απαραίτητη. Η συμβολή ενός ειδικού ψυχική υγείας είναι σημαντική, καθώς οι γονείς μπορεί να αποτελούν μέρος του προβλήματος και μπορεί να δυσκολεύονται να το παραδεχτούν.

Καθημερινό Πρόγραμμα

Τα παιδιά από τη γέννησή τους έχουν ανάγκη από μια καθημερινή ρουτίνα, κυρίως όσον αφορά το φαγητό τους και τον ύπνο τους. Τους προσφέρει ασφάλεια, μειώνει το άγχος και συμβάλλει στη διατήρηση της ατομικής και οικογενειακής ισορροπίας. Μεγαλώνοντας τα παιδιά έχουν διαφορετικές ανάγκες, αλλά η διατήρηση ενός προγράμματος και γενικώς κάποιων ορίων, τα βοηθάει στην προσωπική τους ανάπτυξη σε όλα τα επίπεδα. Ωστόσο, ανάλογα με την ηλικία το πρόγραμμα χρειάζεται να είναι πιο αυστηρό ξεκινώντας από τα πολύ μικρά παιδιά έως και πιο χαλαρό και εξατομικευμένο στα μεγαλύτερα παιδιά και κυρίως στους έφηβους.

Άλλωστε, αν έχουν μάθει σε ένα σταθερό, αλλά ελαστικό πρόγραμμα, τα παιδιά σε μεγαλύτερες ηλικίες μπορούν να οργανώνονται μόνα τους, χωρίς τη συνεχή επιτήρηση των γονιών τους. Στην εφηβεία, δε, τα παιδιά χρειάζεται να έχουν μεγαλύτερη ελευθερία ως προς το πώς θα προγραμματίζουν τη μέρα τους και την ανάλογη ευθύνη γι' αυτό. Βέβαια, ακόμα και σ' αυτές τις ηλικίες χρειάζονται κάποιοι κανόνες, κυρίως όσον αφορά το κοινωνικό κομμάτι, όπως π.χ. το τι ώρα θα επιστρέφουν από τις εξόδους τους.

Μέσα σε αυτά τα πλαίσια, τα παιδιά του δημοτικού αρχικά έχουν ανάγκη οριοθέτησης όσον αφορά τις εξωσχολικές δραστηριότητες τους, την τηλεόραση, τους υπολογιστές, αλλά και το διάβασμα. Για παράδειγμα, μπορεί να θέλουν να ασχοληθούν με πολλές δραστηριότητες τις οποίες μπορεί και να παρατήσουν στη μέση της χρονιάς ή να μην θέλουν να κάνουν τίποτα παρά μόνο να βλέπουν τηλεόραση. Οι γονείς χρειάζεται να βάλουν όρια στα μικρότερα παιδιά ως προς τις δραστηριότητες, προκειμένου να τους περάσουν το μήνυμα ότι πρέπει να ξεκουράζονται, αλλά και να έχουν χρόνο να παίζουν, ενώ καλό είναι να επιμείνουν στην ολοκλήρωση της παρακολούθησης όποιας δραστηριότητας αποφασιστεί ότι το παιδί θα ξεκινήσει.

Παρότι είναι σημαντικό το παιδί να ασχοληθεί π.χ. με την εκμάθηση ξένων γλωσσών, είναι ακόμα πιο χρήσιμο για την ψυχο-κοινωνική του ανάπτυξη να έχει τη δυνατότητα και το χρόνο να παίζει, αλλά και να συναναστρέφεται με άλλα παιδιά της ηλικίας. Συχνά οι γονείς φορτώνουν υπερβολικά τα παιδιά τους με εξωσχολικά μαθήματα και δραστηριότητες είτε γιατί οι ίδιοι έχουν υψηλές προσδοκίες από εκείνα, είτε έχουν το άγχος του πώς θα απασχοληθούν τα παιδιά. Είναι σημαντικό να παρέχουν οι γονείς ερεθίσματα στα παιδιά τους, αλλά όχι στο σημείο να τα εξαντλούν. Μην ξεχνάμε ότι η επαφή με τους ίδιους τους γονείς, με άλλα παιδιά της ηλικίας τους, αλλά και με τη φύση είναι πολύ πιο χρήσιμα για την υγιή ανάπτυξη του παιδιού.

Η τηλεόραση και ο υπολογιστής, παρότι αγαπητά στα παιδιά και εύκολη απασχόληση για τους γονείς, καλό είναι να επιτρέπονται με φειδώ και με κάποιον έλεγχο ως προς την πρόσβαση σε κάποια προγράμματα ή ιστοσελίδες αντίστοιχα. Καλό είναι επίσης τα μηχανήματα αυτά να υπάρχουν σε κοινόχρηστο χώρο μέσα στο σπίτι.

Σχολική Μελέτη

Πολλοί γονείς όχι μόνο παρακολουθούν στενά την πρόοδο των παιδιών τους, αλλά κάθονται μαζί τους και διαβάζουν, με σκοπό να τα βοηθήσουν να αποδώσουν καλύτερα. Έτσι περνούν άθελά τους στο παιδί το μήνυμα ότι δεν του έχουν εμπιστοσύνη και πως δεν το θεωρούν ικανό να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις του σχολείου, ενώ τελικά δημιουργείται στο παιδί αρνητική εικόνα για το σχολείο, άσχημο κλίμα στο σπίτι και εντάσεις στη σχέση γονέα-παιδιού. Άλλωστε, και ο γονέας μετά από το πιεσμένο πρόγραμμα της δικής του μέρας, σπάνια έχει την ψυχραιμία και την ενέργεια να καθίσει με υπομονή και ηρεμία δίπλα στο παιδί, ενώ το ίδιο ξέρει τα «κουμπιά» του γονέα και συνήθως προσπαθεί να τον προκαλέσει.

Είναι σημαντικό να παραδεχτεί ο γονέας τις ανάγκες που καλύπτει με το να είναι συνέχεια με το παιδί ή να το ελέγχει διαρκώς. Συνήθως, υπάρχουν προβλήματα σε άλλους τομείς της ζωής του και βρίσκει διέξοδο στο παιδί ή άγχος από προσωπικές ανασφάλειες του ότι αν το παιδί δεν φέρει καλούς βαθμούς σημαίνει ότι έχει αποτύχει στην ανατροφή του και αισθάνονται άβολα για το πώς θα τον αντιμετωπίσει ο περίγυρός τους.

Είναι απαραίτητο να συνειδητοποιήσουν οι γονείς ότι το διάβασμα είναι δουλειά και ευθύνη των παιδιών τους. Διδάσκοντας το παιδί να λειτουργεί μόνο του, θα αποκτήσει από νωρίς τα εφόδια για ανεξαρτησία, υπευθυνότητα και μια καλύτερη σταδιοδρομία στο σχολείο και στη ζωή γενικότερα. Χρειάζεται, λοιπόν, οι γονείς να ξεκινήσουν με την αποφυγή της χρήσης του α' πληθυντικού, όταν αναφέρονται στο σχολείο και τις επιδόσεις των παιδιών τους. Δεν «πηγαίνουμε στην πρώτη δημοτικού». Το παιδί είναι εκείνο που καλείται να φοιτήσει στην εκάστοτε τάξη, να διαβάσει και να αποδώσει. Δεν υπάρχει λόγος να μεταφέρουν το άγχος τους στα παιδιά και να τα φορτώνουν με την ευθύνη της δική τους επιτυχίας και ευτυχίας.

Τα παιδιά, όσον αφορά το διάβασμα, χρειάζονται τις κατάλληλες συνθήκες μέσα στο σπίτι, όπως το δικό τους –αν είναι δυνατόν- δωμάτιο, ένα γραφείο, μια ήσυχη και χωρίς εντάσεις ατμόσφαιρα, ένα φωτεινό και καλά αερισμένο χώρο. Στη συνέχεια, χρειάζονται βοήθεια από την πρώτη κιόλας δημοτικού για να μάθουν τον τρόπο να διαβάζουν και να οργανώνουν το χρόνο τους, ώστε να μελετούν μόνα τους. Από κει και πέρα, ο ρόλος του γονέα είναι υποστηρικτικός όσον αφορά το διάβασμα στο σπίτι και εποπτικός της απόδοσης του παιδιού στο σχολείο μέσα από τη βαθμολογία του και τη γνώμη του δασκάλου του, αλλά και τη συνολική εικόνα που έχει για το παιδί του.

Αυτά που τα παιδιά πραγματικά χρειάζονται

Τι όμως τελικά πραγματικά χρειάζονται τα παιδιά για να έχουν μια υγιή ανάπτυξη σε γνωστικό, κοινωνικό και συναισθηματικό επίπεδο; Το σημαντικότερο είναι η αγάπη των γονιών, η οποία όμως δεν θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Επιβάλλεται να εκφράζεται όχι τόσο με την παροχή υλικών αγαθών, αλλά κυρίως με τρυφερότητα, με λόγια και με χρόνο που πραγματικά περνούν με τα παιδιά τους.

Επίσης, είναι απαραίτητο οι γονείς να παρέχουν στα παιδιά ένα σταθερό περιβάλλον και να θέτουν όρια με συνέπεια και συνέχεια στο χρόνο. Η παραβίαση των ορίων, για να έχουν αυτά νόημα, θα πρέπει να ακολουθείται από τις αντίστοιχες συνέπειες για τα παιδιά Έτσι, οι γονείς θα βοηθήσουν τα παιδιά τους να χτίσουν τη δική τους ολοκληρωμένη προσωπικότητα και να μπορέσουν να πάρουν τη ζωή στα χέρια τους και να κάνουν τον απαραίτητο αποχωρισμό από την οικογένειά τους.

Είναι απαραίτητο οι γονείς να είναι ανθρώπινοι απέναντι στα παιδιά τους και να μην φοβούνται να δείξουν τις αδυναμίες τους. Με αυτό τον τρόπο τα παιδιά θα μπορέσουν να φτάσουν τα πρότυπά τους και να τα ξεπεράσουν. Χρειάζεται βέβαια οι γονείς να δείξουν εμπιστοσύνη στα παιδιά τους, όχι μόνο λεκτικά, αλλά και στην πράξη. Κι αυτό θα γίνει δίνοντάς τους σταδιακά ευθύνες, επιβραβεύοντάς τα και ενθαρρύνοντας τα να αναλάβουν πρωτοβουλίες. Τέλος, όσο δύσκολο κι αν είναι, οι γονείς χρειάζεται να επιτρέψουν το παιδί να λειτουργήσει ως καθρέφτης τους και μέσα από κείνο να καταλάβουν περισσότερα και οι ίδιοι για τον εαυτό τους, ώστε να μπορέσουν να εξελιχθούν. Έτσι, δείχνουν και το δρόμο στο παιδί τους για τη δική του βελτίωση.