Γράφει: Αναστασία Κοτανίδου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Πνευμονολογίας – Εντατικής Θεραπείας, Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών

Το κάπνισμα είχε χαρακτηριστεί ως υπεύθυνο της τραγικότερης επιδημίας καρκίνου του εικοστού αιώνα. Μάλιστα, φαίνεται να συνεχίζεται σε πολλές χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, και στον εικοστό πρώτο αιώνα. Αποτελεί τη σημαντικότερη αιτία καρκίνου και ευθύνεται για περισσότερο από το 25% του συνόλου των θανάτων από καρκίνο παγκοσμίως. Μολονότι υπάρχουν διακυμάνσεις σε συνάρτηση με τον επιπολασμό του καπνίσματος και άλλων παραγόντων κινδύνου για τις επί μέρους εντοπίσεις, εκτιμάται ότι το κάπνισμα ευθύνεται για περίπου: 85% των θανάτων από καρκίνο του πνεύμονα, 80% από καρκίνο του λάρυγγα, 70% από καρκίνους του στόματος, φάρυγγα και οισοφάγου, 40% από καρκίνους της ουροδόχου κύστης και του ήπατος, 20% από καρκίνους του παγκρέατος του στομάχου και του νεφρού και μικρότερα ποσοστά από άλλους καρκίνους, όπως του τραχήλου μήτρας και της μυελογενούς λευχαιμίας. Το κάπνισμα ενδέχεται επίσης να συμμετέχει στην αιτιολογία των καρκίνων του παχέος εντέρου και του μαστού.

Η πιθανότητα προσβολής από καρκίνο του πνεύμονα στους καπνιστές σε σχέση με τους μη καπνιστές είναι περίπου 20 φορές μεγαλύτερη στους άνδρες και περίπου 15 φορές μεγαλύτερη στις γυναίκες και η διαφορά αυτή αποδίδεται σε διάφορους παράγοντες, όπως την ηλικία έναρξης, τη διάρκεια του καπνίσματος, το μέσο αριθμό τσιγάρων, το βάθος εισπνοής, την ηλικία διακοπής κ.ά. Αυξημένη, αλλά όχι τόσο όσο στον καρκίνο του πνεύμονα, είναι και η σχετική πιθανότητα προσβολής στους καπνιστές σε σχέση με τους μη καπνιστές από τους υπόλοιπους καρκίνους, στην αιτιολογία των οποίων συμμετέχει το κάπνισμα.

Παραδοσιακά, ο καρκίνος του πνεύμονα ήταν μια ασθένεια κυρίως των ανδρών. Από το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά, λόγω του ότι το κάπνισμα στις γυναίκες άρχισε να γίνεται κοινωνικά αποδεκτό, η συχνότητα του καρκίνου του πνεύμονα στις γυναίκες άρχισε να αυξάνεται προοδευτικά.
Κατά τις τελευταίες δεκαετίες, ο καρκίνος του πνεύμονα έγινε η πρώτη αιτία θανάτου από καρκίνο σε ορισμένες χώρες, ξεπερνώντας ακόμα και τον καρκίνο του μαστού.

Ο κίνδυνος εκδήλωσης καρκίνου στους καπνιστές εξαρτάται κυρίως (US DHHS, 1989; US DHHS, 2000; IARC 2004) από:

• Τον αριθμό των τσιγάρων που καπνίζουν αναλογικά – όσο μεγαλύτερος τόσο μεγαλύτερος και ο κίνδυνος.
• Την ηλικία έναρξης του καπνίσματος. Σε όσους άρχισαν το κάπνισμα σε ηλικία μικρότερη των 15 ετών, η πιθανότητα προσβολής από καρκίνο του πνεύμονα είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτή εκείνων που άρχισαν να καπνίζουν μετά τη ηλικία των 25 ετών, ακόμη και αν στη συνέχεια καπνίζουν τον ίδιο αριθμό τσιγάρων την ημέρα.
• Τη συνολική διάρκεια της καπνιστικής συνήθειας, παράγοντας που έχει ιδιαίτερη σημασία. Αν υποθέσουμε ότι ο τριπλασιασμός του αριθμού των τσιγάρων που καταναλώνονται ημερησίως οδηγεί αναλογικά σε τριπλασιασμό του κινδύνου για καρκίνο του πνεύμονα, ο τριπλασιασμός της διάρκειας της καπνιστικής συνήθειας μπορεί να αυξήσει εκθετικά τον κίνδυνο ως και περισσότερο από 40 φορές.
• Την περιεκτικότητα των προϊόντων καπνού σε πίσσα, η οποία συσχετίζεται με την περιεκτικότητα σε άλλες καρκινογόνες ουσίες. Η χρήση φίλτρων όμως ή «ελαφρών» τσιγάρων δε φαίνεται να μειώνει αντίστοιχα τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του πνεύμονα, ενδεχομένως επειδή η εξάρτηση στην νικοτίνη οδηγεί αντιρροπιστικά σε αύξηση του αριθμού των καπνιζόμενων τσιγάρων.

Σε αντιδιαστολή με το ενεργητικό ή εκούσιο κάπνισμα υπάρχει και το παθητικό ή ακούσιο κάπνισμα, που αναφέρεται στην έκθεση μη καπνιστών στον καπνό που εκπέμπεται από τα τσιγάρα ή εκπνέεται από καπνιστές, κυρίως σε κλειστούς χώρους. Η πρώτη μελέτη για τις επιπτώσεις του παθητικού καπνίσματος στον καρκίνο του πνεύμονα έγινε στην Ελλάδα (Trichopoulos et al, 1981 και 1992). Ακολούθησαν πολλές σχετικές μελέτες για το παθητικό κάπνισμα, κυρίως σε σχέση με τον καρκίνο του πνεύμονα, αλλά και καρκίνους άλλων εντοπίσεων. Στους παθητικούς καπνιστές, ο κίνδυνος προσβολής από καρκίνο του πνεύμονα έχει υπολογιστεί ότι είναι περίπου 30% μεγαλύτερος από εκείνον των μη καπνιστών (US DHHS, 2000). Αν και η αύξηση του κινδύνου κατά 30% από το παθητικό κάπνισμα είναι πολύ μικρότερη από την αύξηση του κινδύνου από το ενεργητικό κάπνισμα, εντούτοις μεταφράζεται σε μεγάλο αριθμό προσβαλλομένων, καθώς οι παθητικά εκτιθέμενοι στο κάπνισμα είναι πάρα πολλοί. Το παθητικό κάπνισμα έχει επίσης μελετηθεί και σε σχέση με καρκίνους άλλων εντοπίσεων, αλλά τα δεδομένα είναι πολύ λιγότερα. Εκτιμάται ότι περί το 10 % των θανάτων που οφείλονται στο κάπνισμα μπορεί να αποδοθούν σε παθητική έκθεση.

Σήμερα, ο καρκίνος του πνεύμονα είναι η συχνότερη αιτία θανάτου από κακοήθεις νεοπλασίες στον κόσμο. Ενώ διακρίνεται μια τάση μείωσης της επίπτωσής του στις αναπτυγμένες χώρες, η συχνότητά του αυξάνεται ραγδαία στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Η ιδιαιτερότητα του καρκίνου του πνεύμονα έγκειται στο γεγονός ότι ο βασικότερος αιτιολογικός παράγοντας της νόσου, το κάπνισμα, θα μπορούσε κάλλιστα να εξαλειφθεί μειώνοντας παράλληλα και τον κίνδυνο πολλών άλλων χρόνιων νοσημάτων. Εκτιμάται ότι η διακοπή του καπνίσματος συνδυάζεται με υποδιπλασιασμό του αυξημένου κινδύνου του καρκίνου του πνεύμονα μετά από 6-7 έτη, αλλά ο κίνδυνος παραμένει υψηλότερος από αυτόν των μη καπνιστών για δεκαετίες (Peto et al, 2000; Ebbert et al, 2003). Κατά τα τελευταία έτη συζητείται η ενδεχόμενη χρησιμότητα των ηλεκτρονικών τσιγάρων, τα οποία επιτρέπουν την κατανάλωση της εξαρτησιογόνου νικοτίνης, χωρίς την έκθεση στις διαπιστωμένα καρκινογόνες ουσίες του καπνού, αλλά βρίσκεται σε εξέλιξη ο έλεγχος της ασφάλειας των τσιγάρων αυτού του τύπου (Bullen et al, 2013).

Ο Ralph Waldo Emerson, Αμερικανός φιλόσοφος (1803-1884), είχε πει ότι «Το κάπνισμα σου επιτρέπει να νομίζεις πως κάτι κάνεις, παρ' όλο που δεν κάνεις τίποτε». Μας πήρε περισσότερο από έναν αιώνα να διαπιστώσουμε ότι ο Emerson είχε εν μέρει μόνο δίκιο. Όταν καπνίζεις, δυστυχώς κάνεις κάτι και μάλιστα κάτι πολύ κακό κυρίως στον εαυτό σου και σε κάποιο βαθμό και στους γύρω σου.

Βιβλιογραφία
Bullen C, Howe C, Laugesen M, McRobbie H, Parag V, Williman J, Walker N. Electronic cigarettes for smoking cessation: a randomised controlled trial. Lancet. 2013 Nov 16;382(9905):1629-37.
Ebbert JO, Yang P, Vachon CM, Vierkant RA, Cerhan JR, Folsom AR, Sellers TA. Lung cancer risk reduction after smoking cessation: observations from a prospective cohort of women. J Clin Oncol. 2003 Mar 1;21(5):921-6.
IARC (International Agency for Research on Cancer). Tobacco smoke and involuntary smoking.IARC Monogr Eval Carcinog Risks Hum, 2004;83: 1–1438.PMID:15285078
Peto R, Darby S, Deo H, Silcocks P, Whitley E, Doll R. Smoking, smoking cessation, and lung cancer in the UK since 1950: combination of national statistics with two case-control studies. BMJ. 2000 Aug 5;321(7257):323-9.
Trichopoulos D, Kalandidi A, Sparros L, MacMahon B; Lung cancer and passive smoking. Int J Cancer. 1981 Jan 15;27(1):1-4.
Trichopoulos D, Mollo F, Tomatis L, Agapitos E, Delsedime L, Zavitsanos X, Kalandidi A, Katsouyanni K, Riboli E, Saracci R Active and passive smoking and pathological indicators of lung cancer risk in an autopsy study. JAMA. 1992 Oct 7;268(13):1697-701.
US DHHS (Department of Health and Human Services). Reducing the Health Consequences of Smoking: 25 Years of Progress. A Report of the Surgeon General. U.S. Department of Health and Human Services, Public Health Service, Centers for Disease Control, Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion, Office on Smoking and Health. 1989.
US DHHS (Department of Health and Human Services). Reducing Tobacco Use. A Report of the Surgeon Gen-eral. Atlanta: U.S. Department of Health and Human Services, Public Health Service, Centers for Disease Control and Prevention, National Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion, Office on Smok-ing and Health, 2000.

Αναστασία Κοτανίδου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Πνευμονολογίας – Εντατικής Θεραπείας
Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών