Γράφει: Ιωάννης Τσαπαλιάνας, Επιμελητής Παθολόγος στο Νοσοκομείο Metropolitan
Oι ηλικιωμένοι ασθενείς χρήζουν ιδιαίτερης φροντίδας οπό τους συνταγογράφους λόγω συνύπαρξης διαφορετικών νόσων, ταυτόχρονης λήψης πολλών φαρμάκων και, ιδιαιτέρως, εμφάνισης παρενεργειών σε μεγάλο ποσοστό και βαρύτητα.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εκτιμά ότι το 15% των εισαχθέντων ηλικιωμένων στα νοσοκομείο έχει να κάνει με ανεπιθύμητες ενέργειες φαρμάκων. Σημειωτέον ότι το 50% των φαρμάκων καταναλώνεται από υπερήλικες. Οι ηλικιωμένοι αποτελούν ευαίσθητη κατηγορία ασθενών για τους κάτωθι λόγους:
Αυξημένη κατανάλωση φαρμάκων λόγω αυξημένης νοσηρότητας. Λάθη στη λήψη των φαρμάκων και αδυναμία συμμόρφωσης στη θεραπεία λόγω μειωμένης αντίληψης, μνήμης, όρασης και επιδεξιότητας.
Επηρεασμένες φαρμακοδυναμική και φαρμακοκινητική των φαρμάκων λόγω φυσιολογικής φθοράς του οργανισμού, μεταβολών και αλλοιώσεων διαφόρων οργάνων που συνίστανται σε αυξημένο λίπος, μειωμένη μυϊκή μάζα, μειωμένη καρδιακή παροχή και όγκο πλάσματος και, ως εκ τούτου, ιστικής άρδευσης, μειωμένης ανταπόκρισης στο stress, μειωμένης λειτουργίας ήπατος, νεφρών, πνευμόνων, νευροενδοκρινικού συστήμοτος. Η βλάβη του τελευταίου εκδηλώνεται με σύγχυση, μειωμένα αντανακλαστικά, ψυχολογικές μεταβολές, μειωμένη ταχύτητα αγωγής των ερεθισμάτων. Το ΚΝΣ των ηλικιωμένων καθίσταται ιδιαιτέρως επιρρεπές στην εμφάνιση παρενεργειών σε λήψη πολλών κοινών φαρμάκων, όπως οι βενζοδιαζεπίνες, τα οποιοειδή, τα νευροληπτικά, τα αντιπαρκινσονικά.
Με ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να χορηγούνται και οι κινολόνες λόγω αναστολής των υποδοχέων του GABA. Η τοξικότητα του ΚΝΣ που προκαλείται οπό τις τελευταίες, εκδηλώνεται με αϋπνία, τρόμο, κεφαλαλγία, ζάλη ή ακόμη και με σπασμούς, διαταραχές στην όραση, ακοή και γεύση, ψυχικές διαταραχές (κατάθλιψη, σύγχυση, ψευδαισθήσεις).
Οι ηλικιωμένοι ασθενείς είναι ιδιαίτερο επιδεκτικοί στην εμφάνιση παρενεργειών και λόγω μειωμένης νεφρικής λειτουργίας, σπειραματικής διήθησης και της νεφρικής κάθαρσης που οδηγούν σε ελαττωμένη νεφρική απέκκριση φαρμάκων και αύξηση των επιπέδων τους στο πλάσμα. Η μειωμένη νεφρική κάθαρση επιδεινώνεται έτι περισσότερο από μία οξεία πάθηση που προκαλεί αφυδάτωση ή από συνύπαρξη παθήσεων, όπως προστατίτιδα ή χρόνια νεφρική λοίμωξη. Ιδιαιτέρως νεφροτοξικά φάρμακα είναι οι αμινογλυκοσίδες. Επίσης, η μειωμένη ηπατική λειτουργία αυξάνει την τοξικότητα φαρμάκων με καθ' υπεροχήν ηπατικό μεταβολισμό.
Για τους παραπάνω λόγους πρέπει να αποφεύγεται η συστηματική συνταγογραφία φαρμάκων με μικρό θεραπευτικό εύρος σε ηλικιωμένα άτομα. Μεγάλο πρόβλημα αποτελούν οι αλληλοεπιδράσεις φαρμάκων μεταξύ τους, είτε συνταγογραφούμενων είτε μη, που έλαβε μόνος του ο ασθενής για αυτοθεραπεία, ακόμη και αν πρόκειται για φυτικής προέλευσης φάρμακο. Προσοχή στην άσκοπη συνταγογράφηση που μπορεί να είναι αιτία εκδήλωσης σοβαρών ανεπιθύμητων ενεργειών, όπως φαρμακευτικός παρκινσονισμός, ορθοστατική υπόταση και διαταραχή νοητικής λειτουργίας. Εν κατακλείδι, οι ανεπιθύμητες ενέργειες των φαρμάκων είναι δυνατόν να έχουν απρόβλεπτες συνέπειες για τον ηλικιωμένο ασθενή. Πρέπει να ανθιστάμεθα στη μόνιμη πρόκληση για πολλαπλή συνταγογράφηση που απορρέει οπό την πολλαπλή παθολογία σ' αυτήν την ηλικιακή ομάδα πέρα από το κόστος της περιττής συνταγογράφησης, ιδιαίτερα υπολογίσιμο στους χαλεπούς καιρούς που διανύουμε. Είναι ειλικρινά κρίμα να χορηγούνται φάρμακα προς θεραπεία παρενεργειών άλλων φαρμάκων. Πρέπει να λαμβάνονται πάντα υπ' όψιν εναλλακτικές λύσεις της χορήγησης φαρμάκων, η μορφή χορήγησης του φαρμάκου να ανταποκρίνεται στίς μειωμένες ικανότητες του ασθενούς και το αν ο ίδιος ή οι συγγενείς του έχουν λάβει τις απαραίτητες οδηγίες και έχουν αντιληφθεί σωστά τι πρέπει να κάνουν. Χρησιμοποιούμε λογικούς έτοιμους συνδυασμούς φαρμάκων, φάρμακο που εξασφαλίζουν καλή συμμόρφωση, ανοχή και αποτελεσματικότητα, φάρμακα αναγκαία και χρήσιμα, στην κατάλληλη δοσολογία, μορφή και ευδιάκριτη συσκευασία έπειτα από λήψη επαρκούς ιστορικού. Θυμόμαστε να αφαιρέσουμε πιθανότατα ένα φάρμακο όταν προσθέσουμε ένα νέο ή να διακόψουμε το νέο φάρμακο όταν πια δεν χρειάζεται. Νέα συμπτώματα πιθανόν να οφείλονται σε παρενέργειες ή διακοπή φαρμάκου.
Η ηλικιακή αυτή ομάδα αξίζει και χρειάζεται έμπρακτα την αγάπη, τη στοργή και τη φροντίδα μας. Αυτά το αισθήματα ας αποτελούν τη μοναδική αρχή που θα διέπει τη συνταγογραφησή μας.
Ιωάννης Τσαπαλιάνας
Επιμελητής Παθολόγος στο Νοσοκομείο ΄